ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ ΚΑΙ ΙΔΕΟΛΗΨΙΕΣ: μία απάντηση στον Χρ. Γιανναρά

(Δημοσίευση: 25 Ιουνίου 2007) Ἕνα τεκμηριωμένο κείμενο διαφωνίας πρὸς τὶς ἀπόψεις τοῦ Χρήστου Γιανναρᾶ ὅπως παρατίθενται στὸ ἄρθρο του "Ὁ κεμαλισμὸς ἐν Ἑλλάδι" (βλ. στήλη Ἐπὶ-Καιρῶν).  Οἱ διαφωνίες, ἀπὸ πρώτη ἄποψη, φαίνεται νὰ συγκεντρώνονται σὲ κάποια "ἱστορικὰ" θέματα (π.χ. ἡ ἀνεκτικότητα στὸ πλαίσιο τῆς Ὀθωμανικῆς Αὐτοκρατορίας, ὁ ρόλος τοῦ Βενιζέλου κ.λπ) , ὅμως τελικῶς μᾶλλον ἐντοπίζονται σὲ κάτι σημαντικότερο: στὴν δύσκολη σχέση ἔθνους καὶ κράτους, στὴν σχέση ἐθνικοῦ αἰσθήματος (ποὺ ἐκφράζεται ὡς πατριωτισμός, ὡς θεσμοποιητικὴ δύναμη μέσα ἀπὸ πολιτικὰ αἰτήματα ἀνεξαρτησίας κ.λπ) καὶ κρατικοῦ λόγου (ποὺ ὡς θεσμοποιημένη δύναμη, ὑφαρπάζει τὸν πατριωτισμὸ καὶ τὸν καθιστᾶ φενακιστικὴ ἰδεολογία κυριαρχίας -ἐθνικισμό). Αὐτὰ τὰ σημεῖα, ἰδιαιτέρως ἐπίκαιρα καὶ στὶς μέρες μας, ἀξίζει ἔτσι κι ἀλλιῶς νὰ συζητηθοῦν (Γ.Φ.Φ.)

Παρότι η ανάλυση του κ. Γιανναρά για τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις στην Τουρκία  παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, κυρίως λόγω της πρωτότυπης προσέγγισής του, που όντως περιγράφει κάποιες από τις ιδιαιτερότητες  της εκεί πολιτικής σκηνής, ομολογώ ότι έμεινα άναυδη με τους ανεκδιήγητους παραλληλισμούς που επιχειρεί να κάνει με την ελληνική ιστορική πραγματικότητα...

...Καταρχήν, νομίζω ότι αποτελεί εντυπωσιακή καινοτομία η αναγωγή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στη Ρωμαϊκή (!), τουλάχιστον από μη μουσουλμάνο γράφοντα. Όσο για τον «αυτοκρατορικό κοσμοπολιτισμό» των Οθωμανών, επισημαίνω το αυτονόητο, ότι δηλαδή δεν αρκούν κάποια ευημερούντα αστικά κέντρα στα οποία να επιτρέπεται σε αλλόθρησκες κοινότητες να ακμάσουν οικονομικά και κοινωνικά, για να πιστοποιηθεί ο «κοσμοπολίτικος» χαρακτήρας μιας αυτοκρατορίας,  ούτε βεβαίως αρκούν οι «μεταφυσικές» κανονιστικές επιταγές ενός θρησκευτικού κειμένου όπως το Κοράνι. Και σίγουρα το παράδειγμα της «κοσμοπολίτικης» Κωνσταντινούπολης, ίσως της μοναδικής πόλης που διατέλεσε πρωτεύουσα δύο αυτοκρατοριών και συνεπώς διαθέτει de facto ιδιαίτερο πολιτιστικό χαρακτήρα, δεν προσθέτει τίποτα ουσιαστικό στην επιχειρηματολογία του. Επιπλέον, παραθέτω τα παρακάτω από τις «Κριτικές παρατηρήσεις της Ακαδημίας Αθηνών» για το περίφημο βιβλίο της 6ης δημοτικού, με ημερομηνία 8 Μαρτίου 2007 και τίτλο ενότητας «Η επιβίωση των Ελλήνων εν μέσω δυσμενών συνθηκών»:

«Σε σχέση με τις δυσμενείς συνθήκες υπενθυμίζουμε συνοπτικά ότι ναι μεν η νομοθεσία του κυριάρχου ανεχόταν την ύπαρξη Χριστιανών (και Εβραίων), από την άλλη όμως μεριά τους απωθούσε μακριά από τις παραγωγικότερες γαίες, περιόριζε τα δικαιώματά τους και δεν τους προστάτευε από αυθαιρεσίες τοπικών αρχόντων και απλών μελών της κυρίαρχης κοινότητας. Συχνά εκδηλώνονταν μαζικές επιθέσεις και αναγκαστικοί εξισλαμισμοί, που περιόριζαν αριθμητικώς τους ελληνικούς πληθυσμούς. Έτσι π.χ. περί το 1685 ο ελληνικός πληθυσμός της Πελοποννήσου είχε συρρικνωθεί πολύ κάτω των 100.000 (απογραφή πληθυσμού κατά τη σύντομη βενετοκρατία).». Ως αντίποινα στην εξέγερση του Διονυσίου Φιλοσόφου στην Ήπειρο το 1611, η ύπαιθρος περιοχή μαστίζεται από βασανισμούς, βιασμούς, δολοφονίες χωρικών και μοναχών, λεηλασίες, βαριά φορολογία και βίαιους εξισλαμισμούς.  Τουλάχιστον 50.000 Αρμένιοι σφαγιάζονται ανάμεσα στο 1894 και το 1896. Την ίδια περίοδο, στα τέλη του 19ου αιώνα, ο τοποτηρητής του Abdul Hamid II  στη Συρία, είναι γνωστός στους ντόπιους ως «χασάπης». Η πρακτική της μαζικής σφαγής αμάχων και της καταπίεσης των αλλόθρησκων και αλλοεθνών προϋπήρχε των κεμαλιστών.

Κατά δεύτερον, δυσκολεύομαι πραγματικά να κατανοήσω τι προβληματίζει τόσο τον κ. Γιανναρά όσον αφορά τη δημιουργία του ελληνικού εθνικού κράτους. Να υποθέσω ότι αντί να γίνουμε  το πρώτο εθνικό κράτος που σχηματίστηκε από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και να είμαστε περήφανοι γι' αυτό, θα έπρεπε ίσως να μεταναστεύσουμε όλοι, κατά προτίμηση στις παλαιές κτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην Ασία ή ακόμη καλύτερα να μετουσιώσουμε το "Ελευθερία ή Θάνατος" σε ανένδοτο αγώνα να πάρουμε την Πόλη; Ή να "παράγουμε" κάποιο "ελληνικό" και ανάδελφο μόρφωμα υπερβαίνοντας το ιστορικό, γεωπολιτικό, ιδεολογικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο των αρχών του 19ου αιώνα που έθετε επιτακτικά και σε όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς την αναγκαιότητα δημιουργίας εθνικού κράτους για τη διασφάλιση των εθνικών συμφερόντων και της εθνικής επιβίωσης; Μ' αυτή την κατά Γιανναρά "λογική", όλοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, από το Μπίσμαρκ και το Γκαριμπάλντι- ναι, και τον Κεμάλ- ως και το Βενιζέλο (στον οποίο φυσικά θα επανέλθουμε) είναι προδότες των λαών τους επειδή ακολούθησαν το όραμα του εθνικού κράτους. Υπενθυμίζω ότι υπήρχε ιστορία, οράματα, αγώνες, πολιτικές αναγκαιότητες και πολιτικοί συσχετισμοί και πριν την παγκοσμιοποίηση...

Δυστυχώς, το ανεκδιήγητο της θέσης και των επιχειρημάτων κλιμακώνεται στην αναφορά «του τέλους του ελληνισμού» και στην -απαράδεκτη, θα μου επιτρέψετε- αναφορά του στο Βενιζέλο.

Υπαινίσσεται μήπως ο κύριος Γιανναράς ότι θα έπρεπε να παραμείνουμε "σκλάβοι, αγράμματοι και φτωχοί" για να συνεχίσουμε να παράγουμε πολιτισμό;  Μήπως οι ΕΑΜίτες "πιθήκησαν" τους ΜΑΚΙ ή τους παρτιζάνους του Τίτο; Ευτυχώς η ελληνική ζωγραφική δε σταμάτησε στο Θεόφιλο, υπήρξε και ο Τσαρούχης. Ούτε φυσικά η ελληνική μουσική σταμάτησε στο "Τη Υπερμάχω" και στα ρεμπέτικα, παρήγαγε ενεργά μοναδικό πολιτισμό στον οποίο εμβαπτίστηκε το σύνολο του λαού...  (Παρεμπιπτόντως, ενίοτε το «λαϊκό», είναι για κάποιους και «ιερό»). Το ελληνικό θέατρο ξέφυγε από τα «μπουλούκια» και το συμπαθέστατο Καραγκιόζη, αναβίωσε τα αρχαία ελληνικά θεατρικά κείμενα και ανέθρεψε- μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους- εξαιρετικούς δημιουργούς. Κι ας μη μιλήσουμε για την ελληνική ποίηση, τον μόνο τομέα της τέχνης που ο -αυστηρότατος- Παναγιώτης Κονδύλης θεωρεί ότι έχουν διαπρέψει οι Νεοέλληνες.

Φυσικά αναγνωρίζω ότι ο μιμητισμός έχει στοιχίσει πολλά στην πολιτιστική υπόσταση του ελληνικού λαού (ο οποίος μιμητισμός δεν περιορίζεται σε "δυτικότροπα", όπως φαίνεται να φοβάται ο κ. Γιανναράς, σκευάσματα, αλλά βρίσκει τη χείριστη μορφή του σε ψευτοανατολίτικα μουσικά ανοσιουργήματα -τα γνωστά «τουρκομπαρόκ»- καθώς και σε παντός είδους  τριτοκοσμικές ή ατλαντικοθρεμμένες ισοπεδωτικές κοσμοαντιλήψεις, ταυτίσεις, συμπεριφορές και νοοτροπίες με τις οποίες ουδεμία σχέση έχει ούτε ο ευρωπαϊκός διαφωτισμός, ούτε η ελληνικότητα της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας), αλλά αφορισμοί αυτού του τύπου για τα αίτια της απουσίας ελληνικής πρωτοπορίας στο παγκόσμιο γίγνεσθαι μου φαίνονται τουλάχιστον αφελείς και επικίνδυνοι.

Όσο για την αναφορά του στο Βενιζέλο, ο κ. Γιανναράς έχει δίκιο σε ένα και μόνο πράγμα, στο ότι ορισμένα πρόσωπα συνιστούν εθνικά σύμβολα -παρά τις αστικές τους επιλογές και ενίοτε εξαιτίας τους-  και γι' αυτό καλό θα ήταν η όποια κριτική δικαιωματικά τους ασκείται, να συνοδεύεται από το δέοντα σεβασμό. Η κριτική δε, συνήθως αφορά επιμέρους επιλογές τους και όχι τα οράματα που τους κατέστησαν «εθνικά σύμβολα» (π.χ. θέτουμε προς κρίση το εάν «δικαιολογείται» ή όχι και με ποιό σκεπτικό, έγκυρο στα πλαίσια της τότε συγκυρίας, η σφαγή του τουρκικού πληθυσμού της Τρίπολης, αλλά δεν «αναρωτιόμαστε» αν ο Κολοκοτρώνης ορθά επέλεξε τον ένοπλο εθνικο-απελευθερωτικό αγώνα, ούτε εάν δικαίως θεωρείται εθνικό σύμβολο).  Στην περίπτωση του Βενιζέλου, το όραμα που τον καθιστά εθνικό σύμβολο είναι αυτό ακριβώς στο οποίο ο κ. Γιανναράς αναφέρεται ως «εθνικιστικές ιδεοληψίες».

«Εθνικιστικές ιδεοληψίες» στις οποίες μάλλον... αφελώς «παρασύρθηκαν» οι προ-παππούδες και οι παππούδες των σημερινών Κρητικών όταν πήραν τα όπλα μαζί με το Βενιζέλο στο Ακρωτήρι και στη Θέρισσο διεκδικώντας την ένωση με το ελληνικό κράτος - γιατί την ελληνικότητά τους την είχαν διατηρήσει, ούτως ή άλλως, για αιώνες. Ας πούμε λοιπόν και ότι είναι ήσσονος σημασίας το γεγονός ότι το όραμα του εθνικού κράτους του Βενιζέλου διασφάλισε στους Θεσσαλονικείς ένα ελληνικό διαβατήριο, καθότι πρόκειται για ένα κρατικό παλιόχαρτο, ενώ θα διατηρούσαν πολύ καλύτερα την ελληνικότητά τους ως «αλύτρωτοι Έλληνες». Όπως και οι Πόντιοι άλλωστε, όσοι γλύτωσαν από τη σφαγή...

Κατά τα άλλα το εθνικό μας αίσθημα απειλείται από το αν υπήρξε ή όχι «κρυφό σχολειό» και θίγεται από αναφορές στο διττό ρόλο της Εκκλησίας και του κλήρου...

Πολύ φοβάμαι ότι η ουσία της θέσης του κ. Γιανναρά, όπως αυτή διαφαίνεται στο συγκεκριμένο άρθρο, δεν έχει να προσθέσει παρά μόνο ένα πιο σύγχρονο «παραδειγματολόγιο» στις θέσεις των ανθενωτικών πριν την Άλωση και συνεπώς δεν παρακολουθεί με σεβασμό, σοβαρότητα και κριτική αντικειμενικότητα την έκτοτε πολυκύμαντη πορεία του ελληνισμού. Η ιστορία είναι μελέτη δυναμικών και συνθέσεων και σαφώς δεν «ερμηνεύεται» βάσει αφοριστικών ιδεολογημάτων και ευρημάτων της αρεσκείας μας.

Ανθή Βακάκη, Ιούνιος 2007

	1. 04-09-2007 14:39
	Ο Γιανναράς συνεχίζει τον παλαιοελλαδικό μικροελλαδισμό αναμιγνύοντάς τον με έναν ιδιότυπο αναρχισμό και σερβίρει την νοσταλγία για τους Οσμανούς προστάτες (ή νταβατζήδες) ως αυθεντική ελληνικότητα. Όμως αντιφάσκει ο ίδιος, γιατί από τη μία θεωρεί απαρχή του εκδυτικισμού το έτος 1354 (όταν μεταφράζονται έργα του Θωμά), πριν τους Οσμανούς, ενώ για όλη την Τουρκοκρατία δεν βλέπει παρά έναν εκδυτικισμό και αφελληνισμό της ορθόδοξης θεολογίας. Γιατί λοιπόν τον ενοχλεί συγκεκριμένα το ελληνικό κράτος και ο κακός, εκδυτικιστικός ρόλος του, αφού κατ' αυτόν το κακό είχε αρχίσει και κυριαρχούσε πολύ πριν το 1833, πολύ πριν το 1912;

Γιάννης