ΑΠΟ ΨΥΧΗΣ

(Δημοσίευση: 30 Νοεμβρίου 2008) Τὸ σημείωμα τῆς Σύνταξης γιὰ τὸν Νοέμβριο ("Ἡ σκιά τῆς πεταλούδας") ποὺ ὑπογράφει ὁ Γιάννης Φ. Φωτόπουλος, προκάλεσε τὶς καλὲς σκέψεις τοῦ φίλου Γρηγόρη Ραδίτση γιὰ τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν πορεία του μέσα στὴν Ἱστορία. Τὶς δημοσιεύουμε εὐχαρίστως, μὲ τὴν ἐλπίδα νὰ προκαλέσουν ἀνταλλαγή σκέψεων καὶ γνωμῶν.

Αγαπητέ Γιάννη, Διάβασα το κείμενο σου  «Η σκιά της πεταλούδας» και ομολογώ ότι το χάρηκα. Για το περιεχόμενο, τη γλώσσα του, το είδος της γραφής, το πλήθος των συναισθημάτων που αναδύονται, απ' τις λέξεις και τα νοήματα του. Θέμα τόσο τρυφερό τόσο αιθέριο αλλά και τόσο πραγματικό, πρώτη ύλη όπως την αποκαλείς της ζωής, η ανθρώπινη ψυχή...

...Γεμάτη από συναισθήματα αλλά και λογική, συνείδηση και ένστικτα, ορθολογισμό  αρχές και ιδέες που την συγκροτούν, οράματα φόβοι και αδυναμίες αλλά και τη βούληση αυτού, που θεωρούμενος ως ενιαίο σύνολο, αποκαλούμε απλά άνθρωπο. Δεν το συζητάς, δεν το αρνιέσαι, εγώ  το διακρίνω για να το επισημάνω. Όπως και την αέναη διαπάλη τους για το είδος  και το βάρος της κάθε απόφασης, της κάθε αμφιβολίας, της κάθε επιθυμίας του, της κουλτούρας που επικαθορίζει τις πράξεις του και του χαρακτήρα του που τα υπερκαθορίζει. Σε περιβάλλον που επιδρά επάνω του κι επηρεάζεται ταυτόχρονα απ' τον ίδιο. Κοινωνία, ιδίως όμως φύση, της οποίας συχνά λησμονεί ότι ο ίδιος αποτελεί συστατικό (στοιχείο) και σκανδαλίζεται και αιμομικτεί βιάζοντας και ανατρέποντας βασικές (οικολογικές κ.α) ισορροπίες. Μια και ο λόγος (για τη φύση), δεν ξέρω αν ο άνθρωπος είναι παραλλαγή πίθηκου. Μπορεί να είναι και παραλλαγή ψαριού. Αυτό αφορά την άγνωστη κατά βάση πορεία εξέλιξης του ζωικού γενικώς, κι όχι μόνον, Βασιλείου στη γη και δεν μειώνει σε τίποτε την απόλυτη επικράτηση (λόγω ποιοτικής υπέροχης) του ανθρώπινου είδους (άλλωστε κάποιοι μιλούν ακόμη και για ψυχή των λουλουδιών...)

Διερωτάσαι: ΠΟΙΟΣ ΠΟΙΕΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ;

Θεωρούμενη ως ανθρώπινη μαρτυρία πεπραγμένων, που δεν είναι μόνον, ασφαλώς έχει τον ίδιο σαν υποκείμενο. Ο άνθρωπος ποιεί την ιστορία απαντάς, και σωστά. Μέσα στο φυσικό του περιβάλλον όμως που τον καθορίζει σημαντικά και που αναπτύσσεται σε σχέση και ανεξάρτητα απ' τον ίδιο. Η σημαντικότητα του ρόλου του μεγάλη αλλά στο μικρόκοσμο του, με τις περιορισμένες αντιληπτικές του ικανότητες. Στον πλανητικό μακρόκοσμο των άπειρων συμπάντων, των δεκαπέντε διαστάσεων και πιθανότατα των πολλών άλλων μορφών ζωής ασφαλώς ο ρόλος του ιεραρχείται διαφορετικά, και η σημασία της παρουσίας του βαίνει (εάν και εφ' όσον) μειούμενη "στα καθ' ημάς". Μια πεταλουδίτσα στον απέραντο κήπο του σύμπαντος. Αυτό μπορεί να χαλά λίγο τη μαγεία του παραμυθιού, αλλά δεν ξέρεις, μπορεί τελικά να είναι στ' αλήθεια το κέντρο του κόσμου! Και εν πάση περιπτώσει σίγουρα θα είναι έτσι έως ότου αποδειχθεί (ότι είναι) διαφορετικά.

Μιλάμε δηλαδή για πολλά, πολλά, πολλά χρόνια ακόμη (ψευδαισθήσεων;). Είναι αλήθεια ότι οι αρχαίοι ημών πατέρες (φιλόσοφοι, ποιητές κ.α.) μίλησαν με πολύ εμπνευσμένα λόγια για την διπλή υπόσταση της ψυχής. Καθένας τονίζοντας την πλευρά που έκρινε σημαντικότερη. Με ιδιαίτερους τους Πλάτωνα, Σωκράτη, Επίκουρο, Ηράκλειτο, Δημόκριτο, Αριστοτέλη κ.α.

Και άφησαν πολύτιμες παρακαταθήκες για χρήση δεκάδων αιώνων, που αποτέλεσαν βάση για όλες σχεδόν τις φιλοσοφικές θεωρήσεις που ακολούθησαν. Στην ίδια κατεύθυνση και οι βυζαντινοί εραστές της ψυχής σκότωσαν απ' τη ζήλεια τους τούς αρχαίους συζύγους της (σικ), διεκδικώντας το μονοπώλιο της καρδιάς της με τρόπο που περιόριζε πολύ όμως τις απαντήσεις στα αρχέγονα υπαρξιακά ερωτήματα στα στενά θρησκευτικά δόγματα της Χριστιανικής (μεταφυσικής) θρησκείας. Ώσπου ήρθε ο διαλεκτικός ιστορικός υλισμός να αποκαταστήσει την ισορροπία ανάμεσα στα δυο βασίλεια (της γης και τ' ουρανού), και το έκανε δυστυχώς εξοντώνοντας, πέρα απ' τις θρησκευτικές μεταφυσικές «προσωποποιήσεις», το ένα απ' τα δυο! Η γη επικράτησε βίαια του ουρανού κι ο άνθρωπος (και η μοίρα του) υποτάχτηκε στην αυστηρή (επιστημονική) αιτιοκρατία της ύλης. Του αίτιου και του αιτιατού, δίχως να παρεμβάλλεται μεταξύ τους κανείς άγνωστος Χ.

Η ΠΑΛΗ ενάντια στη μηχανιστική αντίληψη της υλιστικής θεωρίας  (σωστή αν και επιμέρους) επικεντρώθηκε στη πλευρά που αφορούσε την ανθρώπινη βούληση, την κοινωνικό-πολιτική δηλαδή πλευρά του ζητήματος και όχι την θετικό-υλιστική θεωρία που είχε έντονη αλλεργία (μαζί και ο μεταγενέστερος Αϊνστάιν) στο ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΟ από κάθε ενδιαφερόμενο ΤΥΧΑΙΟ δηλαδή στον άγνωστο Χ.

Όπως και εσύ το επαναλαμβάνω κι εγώ, πως ήταν αναγκαία μια αναθεώρηση των φιλοσοφικών κοινωνικών και οικονομικών δεδομένων της εποχής (18ος αιώνας) που είχαν ήδη ξεπεραστεί από την πρόοδο των επιστήμων και όχι μόνον. Και αυτό έγινε με την εμφάνιση του Μαρξισμού, ως διαλεκτικός υλισμός και κοινωνικό-απελευθερωτική θεωρία που δυστυχώς επιβλήθηκε με τρόπο ολοκληρωτικό δηλαδή κάθετα και απολύτως ανταγωνιστικά παρ' όλη τη  «διαλεκτικότητα» της θεωρίας στα κάθε λογής φιλοσοφικο-κοινωνικά status της εποχής του.

Πολύμορφη βία σημάδεψε ανεξίτηλα με ποταμούς αίματος την ανθρωπότητα, κυρίως στο κοινωνικό πεδίο εφαρμογής της τέτοιας ερμηνείας του Μαρξισμού εν άγνοια (και διαφωνία προφανώς) του εμπνευστού της και όχι μόνον για να καταρρεύσει απ' τις τεράστιες αντιφάσεις του το 1989 (στις χώρες του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού»). Λίγα χρόνια πριν, 100 σχεδόν χρόνια μετά τον Μαρξ, είχε προηγηθεί η ανατροπή του σκληρού πυρήνα της θετικό-υλιστικής θεωρίας από την ανακάλυψη του Χάιζενμπεργκ την αρχή δηλαδή απροσδιοριστίας της κίνησης των ηλεκτρόνιων του ατομικού πυρήνα της ύλης, μαζί και όλων των ραγδαίων ανακατατάξεων που την ακολούθησαν.

Ο άγνωστος (Θεός;) Χ έκανε πάλι την εμφάνισή του ανατρέποντας πολλές σιγουριές. Και θεωρίες του επί της γης εφικτού και αναγκαίου... Η σκιά της ψυχής σου Γιάννη όπως και της δικής μου ήρθαν απ' το σκοτάδι, εξοργισμένες ασφυκτιώσες μάζες στο προσκήνιο, να ζητήσουν μερίδιο στα "πώς" και στα  "γιατί" όχι μόνο για τα κβάντα και τα σουάπς αλλά και για τα ατομικά και κοινωνικά "δέον γενέσθαι". Όχι πετώντας στα άχρηστα τον Μαρξισμό, σίγουρα όμως απαιτώντας αναθεωρήσεις  στα σημεία που κρίνεται ότι έχει ιστορικά πια ξεπεραστεί.

Όσο για την αμφισβητούμενη θρησκευτική τελεολογία παρ' όλη την κρίση ταυτότητος του υποκείμενου αναφοράς της, το αντικείμενο της  θάναι πάντα ο άνθρωπος. Με την αιώνια υπαρξιακή του αγωνιά μαζί και τον καθημερινό του αγώνα για την επιβίωση αλλά και την πληρότητα, την ολοκλήρωσή του επί της γης (ως δρών κοινωνικό άτομο).

ΜΕ ΤΗΝ ΑΚΡΑΔΑΝΤΗ πίστη ότι πριν απ όλα αυτό είναι ζήτημα  (μυαλού και) ΨΥΧΗΣ. Κλείνοντας το μακροσκελές σχόλιο-τοποθέτηση θα συμφωνήσω μαζί σου για την ανάγκη να υπαχθεί σε ένα νέο ριζοσπαστικό ουμανιστικό σχέδιο η τεχνολογία και η οικονομία έτσι που να εξυπηρετεί αυτήν ακριβώς την ολοκλήρωση, (αντί του οικονομισμού και της εμπορευματοποίησης ανθρώπων, ιδεών, σχέσεων και Αγάθων που συμβαίνει), θα εκφράσω επιφυλάξεις όμως στο δικό σου τελείωμα. δηλαδή για παρείσφρηση του έρωτα στη στραβοτιμονιά της ιστορίας που θα εκτρέψει την κακή νομοτέλεια προς την μερηά του καλού.''

Ως  «ποιητική αδεία» εκδοχή ακούγεται συμπαθής, αρκεί να μην περιμένουμε τον όποιο θεό (π.χ. του έρωτα), να πετύχει στα ζάρια μια καλύτερη μοίρα για λογαριασμό μας. Ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ ΓΑΡ ΠΟΙΕΙ ΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ.

Φιλικά

Γρήγορης Ραδίτσης,

Υστερόγραφο:

Δεν θα το πιστέψεις. Ήταν οκτώ το πρωί όταν ξεκίνησα το γράψιμο, και με τις πρώτες αράδες νάσου μπρος στα έκπληκτα μάτια μου να σκιρτά μια λευκή πεταλουδίτσα!

Σημάδι ψυχής; Η τυχαία σύμπτωση; Τη ρώτησα αλλά δεν με απαντούσε...

Σχόλια (2)

	1. 05-12-2008 16:16
	Ψυχή-πεταλούδα: Έν και το αυτόν; Λεπτομερής και ολοκληρωμένη η αναφορά του Γρ. Ραδίτση, ως ιστορική διαδρομή την είδα όμως.  ...Ψαχουλεύοντας το πάντα επίκαιρο θέμα, πάντα επίκαιρο αφού αναφέρεται στον άνθρωπο και το μέλλον, τη φύση και το μέλλον, που έθεσε αρχικά ο Γ.Φ.Φ., αν θέλουμε να προχωρήσουμε κάπως περισσότερο σε βάθος, πέρα από την έκφραση της όποιας αγωνίας μας μπροστά στο άγνωστο ή τα αναπάντητα, μεχρι στιγμής ερωτήματα, νομίζω πως πρέπει:  1. Να απαλλαγούμε, ει δυνατόν και οριστικά, από την τυραννία κάθε δυϊσμού.  Σώμα-πνεύμα, ύλη-ενέργεια, καλό-κακό, άσπρο-μαύρο, φίλος-εχθρός, σκοπός-μέσα, αιτία-αποτέλεσμα και ...άπειρα άλλα "ζεύγη".  Δυϊσμοί που ναι μεν ήταν (και είναι...) καλά εργαλεία χειραγώγησης της "πλέμπας" από τους πάσης φύσεως εξουσιαστές/εκμεταλλευτές της αλλ' όμως καθόλου δεν βοηθάνε στην ανάπτυξη οποιασδήποτε δημιουργικής σκέψης.  2. Κι απ' όλον τον εσμό των δυϊσμών που μάς επιβάλλονται, ας «ξηλώσουμε» πρώτα τον ...διαβόητο «αιτιοκρατία-τυχαιότητα» με την απλή σκέψη ότι ως τυχαίο αντιλαμβανόμαστε κάθετι του οποίου δεν ξέρουμε την πορεία του, την εξέλιξή του {και τους «νόμους» του}. Ή αλλοιώς, ακόμα καλλίτερα αλλά κάπως δυσνόητα, ότι το Σύμπαν {με την πρωταρχική του έννοια: Σύνολο όλων των υπάρξεων - όχι την αστρονομική του} είναι ...αιτία του εαυτού του.  Και παραλλοιώς: Δεν νοείται «αιτία» κάποιου "πράγματος" που υπάρχει, έτσι κι αλλοιώς, πάντα και παντού, που δεν έχει αρχή και τέλος. Χρονικά ή χωρικά, λέω, για να μείνω στα όρια της περιωρισμένης στις 4 διαστάσεις αντίληψής μας.  Να κλείσω με δυό ...τσιτάτα:  * Ουδέν καλόν αμιγές κακού, άρα ...πάπαλα κάθε δυϊσμός.  * Ψυχή είναι το αρχαίο (ίσως και το πρώτο...) όνομα πάσης πεταλούδας.  αγάπη-αφοπλισμός-ειρήνη  Ναπολέων

Ναπολέων Παπαδόπουλος

	2. 09-12-2008 14:25
	Ενα-δυο ενστάσεις Αγαπητέ Ναπολέων  Έχω ένα δυο ενστάσεις για τις παρατηρήσεις σου στο σημείωμα σου.   Πρώτον για ότι αφορά τα ζεύγη αντιθέσεων (που εσύ ονομάζεις δυϊσμούς) Είναι μεγάλη η συζήτηση και για την πραγματικότητα τους και για την χρησιμότητα τους. Τηλεγραφικά μπορώ να πω ότι πάνω σ’ αυτά στηρίζεται και αναπτύσσεται όλος ο μηχανισμός της λογικής όπως και εκείνος που γίνεται χρήση (γλώσσα) στα computers. Είναι απολύτως αναγκαία για την κατανόηση της υλικής πραγματικότητας αλλά και των εννοιών (κατά βάση). Μπορεί να αλλάζει στον χρόνο (εφ’ όσον), το περιεχόμενο τους και κυρίως η σχέση τους αλλά αυτό δεν σημαίνει καθόλου ότι μπορούμε να αρνηθούμε την ύπαρξη, τη σημασία τους. Πολύ περισσότερο γιατί κακο-χρησιμοποιούνται από κάποιους εκμεταλλευτές χειραγωγούς.   Αν όμως σ’ αυτά συμφωνείς κι αναφέρεσαι στα επέκεινα τότε είμαι μαζί σου.  Δεύτερον αν με τη διατύπωση περί τυχαίου εννοείς ότι, τυχαίο είναι (θεωρείται) αυτό που ακόμη δεν βρέθηκαν τα αίτιά του, διαφωνώ. Δεν είναι αυτός νομίζω ο ορισμός του τυχαίου. Έτσι θεωρούνταν από θετικιστική άποψη παλιότερα. Το τυχαίο έχει πολλές αιτίες, (δεν είναι αναίτιο), που παράγουν αποτέλεσμα (τα) προσδιοριζόμενο όμως στατιστικά, δηλαδή κατά προσέγγιση. Μιλάμε για το περίπου παρά για το ακριβώς...  Κλείνοντας δεν μπορώ να παραλείψω φίλε Ναπολέων ότι πέραν των διευκρινιστικών  αιτιάσεών μου οι παρατηρήσεις σου προσθέτουν στο βάθεμα της κουβέντας.  Φιλικά  Γρηγ. Ραδιτσης, 6/12/08

Γρηγόρης Ραδίτσης