Γιατί ὁ φυλλομάντης;

Κάτι ἀλλάζει! Ἀκοῦμε τριγμούς, τοὺς βλέπουμε σὰν ξαφνικὴ ρυτίδα στὸ ἀνέφελο πρόσωπο τῶν media. Σὰν σκοτεινιὰ στὸ μόλις χτὲς ἀλαζονικὸ βλέμμα τοῦ πολιτικοῦ προσωπικοῦ, τῶν τεχνοστελεχῶν τῆς «προόδου». Τριγμοί τῆς ἀμηχανίας καὶ τοῦ παροξυσμοῦ τους.

Ἡ ἱστορία σιωποῦσε, μὰ δὲν εἶχε παραιτηθεῖ. Εἶναι ἡ Μονόδρομη Μεγάλη Ρύθμιση, ἡ «Τελικὴ Κοινωνία» ποὺ μπαίνει σιγὰ-σιγὰ σὲ κρίση. Μαζύ, οἱ ἐκπρόσωποι κι οἱ ἰδεολόγοι της. Ψάχνουν τώρα τὴν Μεγάλη Ἀνάταξη - ἀνιστόρητοι, γιὰ ἄλλη μία φορά. Ἀναμασοῦν τὸν (ὑποτακτικὸ κι ὑποταγμένο) λόγο τοῦ κυνικοῦ πραγματισμοῦ, τῆς μααστριχτιανῆς φαντασίωσης ποὺ θὰ ἤθελε τὴν κοινωνία ἀποπνευματοποιημένη, ἀμνήμονα, τεχνικὰ ἐξισορροπημένη καὶ μὲ διευθετημένες ἐντάσεις· τοῦ ἀνεπίγνωστου κοσμοπολιτισμοῦ· τῆς φρενιασμένης τεχνοκρατίας· τῆς ὑποταγῆς τῆς πολιτικῆς στὴν ἐπικοινωνία, καὶ τοῦ πολιτισμοῦ στὴν κουλτούρα.

Τριγμοί· ἔτσι περιγελάει ἡ ἱστορία ὅσους θέλησαν νὰ τὴν μονοδρομήσουν. Τριγμοί, σὰν μιὰ πόρτα π' ἀνοίγει. Πῶς καὶ γιατί; Πρὸς τὰ ποῦ; Μία κοινωνία ποὺ ἔμοιαζε παραιτημένη, ἠττημένη, δείχνει τὰ δόντια της. Καταψήφιση τοῦ ΠΑΣΟΚ τὸ 2004, καταψήφιση τοῦ Σχεδίου Ἀνάν τὸ 2004, καταψήφιση τοῦ Εὐρωσυντάγματος τὸ 2005, κινήματα τῶν προαστίων καὶ τῆς νεολαίας: σέρνουν ἆραγε, ὅλα αὐτά τὰ "ὄχι", κάποια «χρυσὴ γραμμὴ ἀτελεύτητη...» ποὺ λέει ὁ ποιητής;

Πρέπει νὰ γίνουν "ναὶ", καὶ σὲ ποιόν; Τρίζει κι ἡ δυσπιστία μας ἀπὸ καιρὸ γιὰ τὸ κάθε «καινούργιο». Ὅπως ἀκριβῶς ἔτριζε ἀπὸ καιρὸ ἡ ἀδυναμία μας νὰ κάνουμε «κάτι» - μὰ συνάμα ἡ σκέψη ἀκονιζόταν... Ἔτσι προχωράει ἡ ἱστορία, κι ὄχι ὅπως θὰ θέλαμε. Κι ἔτσι διατυπώνει τοὺς τριγμούς της.

Σὰν ἡ κριτικὴ σκέψη ν' ἀναθάρρησε. Μὰ αὐτό δὲν φτάνει... Τὰ Μοντέλα ἠττήθηκαν, ἀλλ' ἀφήνοντας ἴχνη στὴν σκέψη πολλῶν· καὶ κάτι σὰν ὑπαρξιακό ἄστεγο στὴν ψυχή τους. Κάτι ποὺ παρήγαγε συμμορφισμούς κι ἀναχωρητισμούς, θετικισμούς καὶ ὑπερκριτικισμούς. Συλλήβδην ἀναθεωρήσεις καὶ γκρινιάρικες νοσταλγίες.

Σήμερα, μπορεῖ ἡ κριτική σκέψη νὰ κάνει «κάτι»; Δὲν εἶναι ἀθώα γιὰ ὅσα ἔγιναν, γιὰ ὅσα παράτησε καταμεσίς. Σήμερα; Ὀφείλει νὰ ἑρμηνεύσει τὶς ἀλλαγές, μὰ καὶ ν' ἀλλάξει τὶς ἑρμηνεῖες της. Νὰ ψηλαφίσει τὸ χάσμα ἀνάμεσα σὲ μία (τυφλὴ) Πράξη καὶ ἕναν (τυφλωμένο) Λόγο. Μπορεῖ; Ἔχει δυνάμεις νὰ παραμερίσει τὰ (ἠττημένα) Μοντέλα της, νὰ σταθεῖ εἰκονοκλαστικὰ μπροστὰ στις Μεγάλες Παραμυθίες της, νὰ συμβαδίσει μὲ τὶς ἀβεβαιότητές της;

Κάπως ἔτσι μποροῦν νὰ ἀνοιχθοῦν θέματα προσανατολισμῶν: πρὸς ἕνα ἀπελευθερωτικὸ πρόταγμα γιὰ τὶς κοινωνίες καὶ τὸν ἄνθρωπο· γιὰ τὴν κρίσιμη (κι ἀναγκαία ὅσο ποτέ) συγχώνευση τῆς πολιτικῆς, τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς καθημερινῆς ζωῆς· γιὰ τὴν συναρμογὴ τοῦ ἐθνικοῦ, τοῦ δημοκρατικοῦ καὶ τοῦ κοινωνικοῦ. Καὶ πολλά ἄλλα.

Κάπως ἔτσι μπορεῖ νὰ κυοφορηθεῖ κι ὁ Λόγος γύρω ἀπὸ μιὰ νέα Πολιτική. Τὰ δύο ρεύματα τῆς ἀριστερᾶς τῆς βιομηχανικῆς ἐποχῆς τελειώνουν μαζύ της: τὸ κομμουνιστικό κίνημα, μὲ τὴν συμβολικὴ πτώση τοῦ Τείχους τοῦ Βερολίνου τὸ 1989· τὸ σοσιαλδημοκρατικὸ μοντέλο, μὲ τὸ συμβολικὸ ἀποτέλεσμα τοῦ γαλλικοῦ δημοψηφίσματος τὸ 2005. Μαζύ τους, εἶναι σὲ κρίση κι ὁ κοινός τους πολιτισμός: ἡ ἰδέα τους γιὰ τὴν ἱστορία, τὸν ἄνθρωπο καὶ τὴν πρόοδο, ὁ-σοσιαλισμὸς-διὰ-τοῦ-κράτους, ὁ οἰκονομισμὸς-παραγωγισμός, ἡ κοινωνία σὰν ἀντικείμενο τῆς πολιτικῆς, ἡ περιφρόνηση τῆς συλλογικῆς ψυχικῆς ζωῆς, ἡ λατρεία τῆς τεχνολογίας, ἡ γραφειοκρατία-τεχνοκρατία, ὁ αὐταρχισμός κ.λπ. Μᾶς μένουν οἱ συνεισφορές. Μᾶς μένουν οἱ ἀνάγκες ἀπολογισμοῦ καὶ ὑπέρβασης· ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἄποψη ἑνὸς ἀνοιχτοῦ ὁρίζοντα ...Ἔτσι κι ἀλλιῶς ἡ ἀριστερά, ὁσάκις δικαίωνε τὸ ὄνομά της, ἦταν πάντα ὁρίζοντας - πολυσήμαντος. Καὶ δρόμος· δρόμος, καὶ κίνηση, καὶ ἀξιακὴ ἀνάδευση τῆς κοινωνίας πρὸς ἕναν ὁρίζοντα, πρὸς μιὰ δυνατότητα. Πρὸς μιὰν ἀπάντηση στοὺς τριγμοὺς τῆς ἱστορίας, στὴν τραγικότητα καὶ τὴν ἀλληγορία τῆς ζωῆς καὶ τοῦ κόσμου...

Ἡ συζήτηση δὲν εἶναι στὸ «ἔτος μηδέν», πρέπει ὅμως νὰ γίνει (νὰ γίνεται) ἐκ θεμελίων. Θέλουμε νὰ συμβάλουμε. Χωρὶς «πλατφόρμα» ἀλλὰ μὲ ὁρίζοντα. Χωρὶς «γραμμὴ» ἀλλὰ μὲ προσανατολισμό. Φτιάξαμε ἕνα βῆμα ἀναζήτησης τοῦ ὁρίζοντα, καὶ προσανατολισμοῦ πρὸς αὐτὴ τὴν ἀναζήτηση. Ἕνα «ζόρικο καὶ πηδηχτὸ βαρκάκι», ποὺ κινάει ἀπ' τὰ ριζιμιὰ τῆς δῶθε Μεσόγειος ν' ἀνταμώσει τὶς αὐλακιὲς τοῦ καιροῦ. Τὶς αἰγαιοπελαγίτικες καὶ τὶς ἄλλες...

Χωρὶς ἀποκλεισμούς, ἀλλὰ μὲ μέτωπα: Ἀπέναντι στὴν κρατικοποιημένη, ἐκφυλισμένη «σκέψη»· ἀπέναντι στὶς ἰδεολογίες τοῦ κοινωνικοῦ ἐξαμερικανισμοῦ· ἀπέναντι στὶς στρατηγικὲς γιὰ παθητικὴ κοινωνία, ἀλλὰ καὶ στὸν φιλελεύθερο συντηρητισμὸ ποὺ βόσκει παντοῦ, μέχρι καὶ μέσα στὴν ὑπάρχουσα ἀριστερά. Ἀπέναντι στὰ ἱστορικά σχίσματα, διχασμοὺς καὶ δυσπιστίες, καὶ ἀπέναντι στὴν παρωχημένη, στενόκαρδη καὶ φορμαλιστικὴ χωροθέτηση τῶν συμβολῶν. Ἀπέναντι στὸ κάθε «μοναδικὰ σωστό». Ἀπέναντι στοὺς τακτικισμοὺς κι ἀπέναντι στοὺς διάφορους παληούς καὶ νέους λαθρόχειρες, ἀλλὰ καὶ στοὺς νεο-ἀρχαϊσμούς (νοσταλγικοὺς ἣ ἄλλους) ποὺ θὰ προταθοῦν. Ἀπέναντι στὴν λαθροβίωση μπροστὰ στὰ ἀναγκαῖα «ἀπέναντι»...

Ἡ μακρὰ κρίση δὲν εἶναι «ἁπλῶς» πολιτική, δὲν εἶναι μόνο κρίση «τῶν ἄλλων» ἣ τοῦ «παληοῦ», δὲν εἶναι ἁπλῶς «ἀντικειμενική». Περιλαμβάνει ὅλες (καὶ ὁλόκληρες) τὶς ὑποκειμενικὲς πλευρὲς τῆς ζωῆς: ρεύματα ἰδεῶν, πολιτικοὺς χώρους, λαοὺς καὶ ἔθνη. Στάσεις καὶ σχέσεις. Ἀποσυνθέτει ψέματα μὰ καὶ Ἀλήθειες. Αὐτὲς κυρίως  ἀπορρίπτουν οἱ νέες γενιές· κι ἔχουν (ἕνα) δίκηο.

Ἄν αὐτό ἰσχύει, τὸ διακύβευμα γιὰ ὅσους θὰ προσυπέγραφαν σήμερα τὸ σύνθημα «Ν' ἀλλάξουμε τὸν κόσμο!» (Μὰρξ) ἣ «Ν' ἀλλάξουμε τὴν ζωή!» (Ρεμπώ) γίνεται ἀπείρως τραγικότερο ἀπὸ μίαν «ἁπλῆ» πλήρωση τοῦ πολιτικοῦ κενοῦ («ἐπεξεργασίες», «πλαφόρμες», «ἐνότητες» κ.λπ): θὰ σήμαινε, σήμερα, νὰ ἐπωμιστοῦν τὸ ὁλικό πρόβλημα ποὺ χαίνει δεινὰ καὶ ἀφορᾶ, ἐπίσης, νοοτροπίες κι εργαλεῖα, θέσφατα καὶ τρόπους: ἀφορᾶ τ' Ἀλφαβητάρι τους, δηλαδὴ τὸ ἴδιο τὸ Ἀξιολόγιο τὸ δικό τους καὶ ὅλων μας. Νὰ τὸ ἐπωμιστοῦν! Κάπως ἔτσι ἡ πράξη τους θὰ μποροῦσε νὰ ὁδηγήσει -μαζύ μὲ ἄλλες- σὲ ἕνα Ἄξιον Ἐστί...

ο φυλλομάντης, Δεκέμβριος 2006 καὶ Ἀπρίλιος 2012