ΨΗΦΙΔΕΣ ΤΟΥ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΠΑΖΛ ΤΗΣ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΚΡΙΣΗΣ

(Δημοσίευση: 23 Μαρτίου 2009) Ὁ Γρηγόρης Ραδίτσης καταγράφει μερικὲς ἀπὸ τὶς πιὸ βασικὲς πλευρὲς ποὺ ἐμφανίζει ἡ τρέχουσα παγκόσμια οἰκονομική κρίση.

ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΟΝΤΑΙ έξι περίπου μήνες από την ομολογημένη δημόσια παγκόσμια οικονομική ύφεση και κρίση (σέρνονταν άλλους δέκα μήνες στα κρυφά). Μια κρίση που ξεκίνησε εντυπωσιακά με βαρύγδουπες πτωχεύσεις μεγάλων αμερικανικών τραπεζών, χρηματιστηριακών ιδρυμάτων και ασφαλιστικών κ.α. επιχειρήσεων παγκόσμιου βεληνεκους. Για να επεκταθεί τάχιστα στον υπόλοιπο κόσμο, με εντεινόμενο και ακατασίγαστο ρυθμό και ορμή έως και σήμερα.

AMEΡIKH - Τerra Incognita

ΠΑΡΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ σημαντικά μέτρα αποτροπής της από τις διάφορες κυβερνήσεις και την ενίσχυση και υποστήριξη της παγκόσμιας οικονομίας με πολλά δισ. δολαρίων, η κρίση δεν φαίνεται να περιορίζει την καταστροφική της δύναμη, αλλά και την επέκτασή της τόσο σε εύρος όσο και σε βάθος οικονομικό παγκοσμίως (περνώντας απ' την εικονική στη πραγματική οικονομία). H ελεύθερη οικονομική πτώση κάνει τον μεγαλοεπενδυτη Σόρος να μην βλέπει «πάτο» στην πτώση των χρηματιστηριακών αγορών, τον πρόεδρο τoυ Fed Μπερνανκι να παραδέχεται πως δεν θα υπάρξει ανάκαμψη πριν παρέλθουν 3-4 έτη και τον πρωτοσυμβουλο του αμερικανού προέδρου Βολκερ να εκμυστηρεύεται πως η τρέχουσα κρίση μάλλον είναι χειρότερη από τη Μεγάλη Ύφεση του Μεσοπόλεμου!

ΜΟΝΟ ΤΟ 2008 μειωθηκαν οι αξίες στις διεθνείς χρηματιστηριακές αγορές κατά 50 τρισ. δολ. Αποτέλεσμα όλων αυτών είναι η πτώχευση εκατοντάδων χιλιάδων μεγάλων αλλά και μικρότερων επιχειρήσεων,(χρηματοπιστωτικών κ.α.) σ' ολο τον κόσμο και η σοβαρότατη κρίση της βαριάς βιομηχανίας κατασκευής αυτοκίνητων και όχι μόνο. Ο νεοεκλεγείς πρόεδρος των ΗΠΑ υπέγραψε προ ολίγων ημερών νέα βοήθεια ύψους 787 δισ. δολαρίων ( πέραν εκείνης αρχικά του Μπους των 700 δισ. δολ.) για ενίσχυση της αμερικανικής οικονομίας, 22,5 δισ. των οποίων κατευθύνθηκαν ως στήριξη του χειμαζόμενου κλάδου της αυτοκινητοβιομηχανίας. Δεν πέρασε ούτε μήνας (παρ' όλα αυτά) και η παγκοσμίου βεληνεκούς τράπεζα Citygroup αντιμετώπισε πρόβλημα επιβίωσης και ανάγκασε τον Ομπάμα σε αναγγελία δεύτερου πακέτου στήριξης της αμερικανικής οικονομίας υψους 750 δισ. μερικής κρατικοποίησης των κλυδωνιζομενων τραπεζών και υπόσχεσης επιπλέον βοήθειας στις αυτοκινητοβιομηχανίες που ζητούσαν άμεσα άλλη τόση βοήθεια απ' όση είχαν ήδη πάρει! Στο μεταξύ το χρηματοπιστωτικό σύστημα βρίσκεται σε μηχανική υποστήριξη παγκοσμίως, ενώ στις ΗΠΑ μια ακόμη τράπεζα καταρρέει. Η μεγαλύτερη στην Αμερικανική ιστορία. Η (χρεοκοπία της) Washington Mutual της οποίας μετά από παρέμβαση των ομοσπονδιακών αρχών ολόκληρο το δίκτυο καταστημάτων της μεταβιβάζεται στη SP Morgan & Chase αντί  1,9 δισ. δολαρίων.

ΤΗΝ ΙΔΙΑ περίοδο ένα νέο σκάνδαλο συνταράσσει την Wall street. Πρόκειται για απατή ύψους 50 δισ. δολ. στην οποία φέρεται σαν εγκέφαλος ο πρώην επικεφαλής του αμερικανικού χρηματιστηρίου Μπερναρντ Μαντοφ! Η αποκάλυψη της οφείλεται στις επίμονες καταγγελίες (πολλών ετών) Ελληνοαμερικανού χειριστή μικρού ιδιωτικού επενδυτικού fund που επιτέλους γίνονται πιστευτές. Η σήψη και ο εκφυλισμός του συστήματος στο αποκορύφωμά τους!

ΤΙΣ ΩΡΕΣ που γράφονται αυτές οι γραμμές, η μεγαλύτερη παγκοσμίως αμερικανική ασφαλιστική εταιρία η ΑΙG, στην οποία έχουμε ξανααναφερθεί στο παρελθόν, πνέει τα λοίσθια παρά την αρχική στήριξη της λίγους μόλις μήνες πριν απ' την κυβέρνηση Μπους με αρκετές δεκάδες δισ. δολάρια (150) των Αμερικανών φορολογούμενων που χάθηκαν δίχως να αποτρέψουν τελικά την κατάρρευση της. Το χειρότερο όμως άκουει στο όνομα General Motors. Tης μεγαλύτερης αυτοκινητοβιομηχανίας του κόσμου με τριάντα εργοστάσια κατασκευής αυτοκίνητων και ανταλλακτικών απανταχού της γης. Για τη διάσωση της τελευταίας, και φυσικά και της ΟPEL που της ανήκει, ο επίτροπος βιομηχανίας της Ε.Ε κ.Φερχοιγκεν έχει προγραμματίσει ειδική σύνοδο όπου θα εξεταστούν τρόποι και μέσα υποστήριξης της βιομηχανίας αυτοκίνητων της Ευρώπης. Ήδη η ευρωπαϊκή τράπεζα επενδύσεων ανακοίνωσε πρόγραμμα χορήγησης δανείων για το 2009 ύψους 7 δισ. ευρώ.

ΟΤΑΝ ΤΕΤΟΙΕΣ εταιρίες κλονίζονται και αναζητούν αγωνιωδώς στηρίγματα μπορεί κανείς να φανταστεί γιατί ο μπάρμπα Σαμ έχει πιάσει το κεφάλι με τα δυο χέρια του και συλλογάται ταραγμένος! Στο μεταξύ στα διεθνή χρηματιστήρια καίγονται καθημερινά δεκάδες δισ δολάρια. Η κατηφόρα των δεικτών δεν λεει να σταματήσει. Ούτε καν να ομαλοποιηθεί κάπως η κατακόρυφη κλίση τους. Η παγκόσμια έλλειψη εμπιστοσύνης αντί να υποχωρεί εντείνεται. Παρ' όλες τις υποσχέσεις και τα μέτρα των παγκόσμιων ηγετών για την αντιμετώπιση της κρίσης, η οικονομία δεν ανακάμπτει. Οι μετοχές όλων σχεδόν των μεγάλων επιχειρήσεων παγκόσμιου βεληνεκούς, έχουν χάσει πάνω απ' το μισό ήδη της άξιας τους (που είχαν μόλις έξι μήνες πριν). Οι δείκτες ανεργίας ακολουθούν και αυτοί απότομη ανοδική τροχιά, με τον περιορισμό ως εκ τούτου της αγοραστικής δύναμης να ανακυκλώνει την ύφεση κ.ο.κ.

Ο ΟΜΠΑΜΑ συζητά τη δημιουργία μιας κεντρικής bad-bank όπως ονομάστηκε, που θα συγκεντρώσει όλα τα τοξικά ομόλογα, τις επισφάλειες μ' αλλά λόγια των τραπεζών (στεγαστικά κυρίως δάνεια και αλλά) έτσι που να επιτρέψει την τραπεζική πίστη να λειτουργήσει ελευθέρα στην αγορά από βάρη που καθηλώνουν κάθε καλή θέληση δανειοδότησης. Εν τω μεταξύ η ανεργία στην ηγέτιδα χώρα του καπιταλισμού (ΗΠΑ) με 3,5 εκατομμύρια άνεργους μόνο το τελευταίο εξάμηνο, ξεπέρασε κάθε όριο ισορροπίας του συστήματος βάζοντας φωτιά στις όμορες περιοχές του ασφαλιστικού, κυρίως όμως του συστήματος υγείας και πρόνοιας το οποίο στην Αμερική δυστυχώς είναι καθαρά ιδιωτική υπόθεση και έως και καθόλου δημόσια. Με αποτέλεσμα η κυβέρνηση να πιέζεται να πάρει πρόσθετα «ακριβά» (48 δισ. δολάρια) κοινωνικά μέτρα για την προστασία μεγάλου πλέον αριθμού άνεργων (35 εκατομμύρια και πλέον), που διογκούνται συνεχώς και που έχουν άμεση ανάγκη υγειονομικής περίθαλψης.

ΓΙΑ ΤΟ ΑΛΛΟ μεγάλο θέμα της στέγης και την αναγκαία δανειακή υποστήριξη, τα πράγματα δεν πάνε καλά. Μπορούμε να φανταστούμε πόσο το παραπάνω σκηνικό θα επηρεάζει την αγορά, τις τιμές, αλλά και τους όρους δανειοδότησης των αμερικανικών νοικοκυριών. Η κυβέρνηση Ομπαμα κάθεται δυστυχώς στην μια άκρη του προβλήματος και προσπαθεί να εμποδίσει, όχι πάντα με επιτυχία, τις δημοπρασίες κατοικιών από καθυστερούμενα δάνεια. Αδυνατεί επί του παρόντος να ανατρέψει το γενικό κλίμα που θα επανέφερε τα πράγματα στα "ίσια τους" στην αγορά κατοικίας και εξαντλείται επί του παρόντος στην πίεση των τραπεζών για μεγαλύτερη κι ευκολότεροι δανειοδότηση, μειώνοντας τα διατραπεζικά επιτόκια δανεισμού στο 0,25% (κάνοντας έτσι το χρήμα και τα δάνεια ευκολότερα και φτηνότερα). Μ' αυτά και μ' αυτά το δημοσιονομικό ελλειμα των ΗΠΑ ανεβηκε σε δυσθεώρητα ύψη. (1,75 τρισ. δολ. ήτοι στο 12% του ΑΕΠ). επί του παρόντος τα μείζονα θέματα παίζονται αλλού, (ανάγκη τόνωσης της ζήτησης λεει ο Λόρενς Σαμερς επί κεφαλής των οικονομικών αναλυτών του Λευκού Οίκου) και το δημόσιο έλλειμμα, αναγκαίο κακό, θα αντιμετωπιστεί σε εύθετο χρόνο (θα το μειώσει στο μισό μέχρι του τέλους της θητείας του, υπόσχεται ο Ομπαμα). Μέσα σ' αυτό τον καταιγισμό αρνητικών, το μόνο θετικό ίσως είναι ο μαζικός, φοβικός επαναπατρισμός οίκαδε των αμερικανικών επενδυτικών κεφαλαίων, με αποτέλεσμα την ισχυροποίηση του (κλονισμένου) αμερικανικού νομίσματος παγκοσμίως (σε σχέση με το ευρώ και το γιέν).

ΑΣΙΑ και χώρες του ΒRIC

ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΠΟΔΑ της Αμερικής το σκηνικό στις χώρες αυτές αν και παρόμοιο είναι σαφώς καλύτερο απ' εκείνο των ΗΠΑ. Η ύφεση στις αναπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες συγκρινόμενη είναι διαφορετικού μεγέθους. Ο προηγούμενος (της κρίσης) δείκτης οικονομικής ανάπτυξης στο 7, 8, ακόμη και 9 και άνω (Κίνα) ετησίως περιόρισε τα αρνητικά στο μισό περίπου αυτής της ανάπτυξης με ότι αυτό συνεπάγεται στα οικονομικά και κοινωνικά πράγματα μιας έκαστης.(χώρας). Ένα από αυτά με σημαντική, αρνητική επίπτωση ήταν και η χρηματιστηριακή κατρακύλα. Ο περιορισμός των εξαγωγών συνέπεια της παγκόσμιας  κρίσης δημιουργεί μεγάλο δημοσιονομικό πρόβλημα (απώλεια εσόδων, μείωση της παραγωγής και (άρα) της απασχόλησης γενικώς).

ΑΥΤΟ ΜΕ ΤΗ σειρά του δημιουργεί σοβαρά ζητήματα, άλλου όμως μεγέθους όταν αφορά πετρελαιοπαραγωγές χώρες (Βραζιλία, Βενεζουέλα, Ινδία, Ρωσία κ.α.), όπου δηλαδή ο συντριπτικός όγκος του εγχωρίου εισοδήματος προέρχεται κυρίως απ' τις εξαγωγές ενεργειακών υλών (πετρέλαιο, αέριο). Ο συνδυασμός πτώσης του όγκου εξαγωγών και χαμηλότερων τιμών των ενεργειακών πρώτων υλών κάνει εκρηκτικές τις διαστάσεις του προβλήματος συγκέντρωσης εσόδων (η τιμή του bred μέσα σε ένα εξάμηνο έπεσε στο 1/3 της προηγούμενης άξιας!). Το  ΑΕΠ π.χ. της Ρωσίας θα συρρικνωθεί κατά 20% με όρους δολαρίου φέτος!

ΣΤΗ ΜΕΓΑΛΗ εξαγωγική χώρα την Ιαπωνία ο περιορισμός πωλήσεων (της μεγάλης γκάμας) προϊόντων εξαγωγής (ιδίως των αυτοκίνητων), δημιούργησε πολλά και μεγάλα προβλήματα στην οικονομία της. Ένα απ' τα σημαντικότερα είναι και το έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών μετά 13 χρόνια καθώς διευρύνθηκε η ψαλίδα στο εμπορικό ισοζύγιο, (λόγω της πτώσης των εξαγωγών που σημείωσαν κάμψη 46,3%!!)

ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΟΦΥΓΕΙ να δημιουργήσει και επιπρόσθετα στην εθνική απασχόληση επέλεξε να περιορίσει έως και μηδενικά την παραγωγή αυτοκίνητων στα εκτός της χώρας ευρισκόμενα εργοστάσια κατασκευής, μεταθέτοντας την ανεργία στις χώρες φιλοξενίας τους.

ΜΠΡΟΣ ΣΤΗΝ κοσμοπλημμύρα των εκατοντάδων εκατομμυρίων εργαζόμενων στη Κινά, τα τριάντα εκατομμύρια των άνεργων της δείχνουν μικρό πρόβλημα. Δεν παύει όμως ο ραγδαία αυξανόμενος ρυθμός τους να τρομάζει την οικονομική και πολιτική ηγεσία της που αναζητά τρόπους αντιμετώπισης του φαινομένου. Τα δημοσιονομικά, κυρίως την πολιτική προστατευτισμού του νομίσματος της (Κίνας) καταγγέλλει η νέα κυβέρνηση Ομπάμα, καλώντας την να αφήσει το νόμισμά της να διαμορφωθεί, ελεύθερο από κρατικές παρεμβάσεις στην αγορά. Στο νου της έχει φυσικά το τεράστιο εξωτερικό εμπόριο και τις τιμές διαμόρφωσης των πωλούμενων κινεζικών, διεθνώς ανταγωνιστικών, προϊόντων. Σε κάθε περίπτωση ο ρυθμός και ο όγκος της οικονομικής της ανάπτυξης παρά τα προβλήματα, την ανέδειξε πρόσφατα σε δεύτερη μετά τις ΗΠΑ οικονομική δύναμη του κόσμου εκθρονίζοντας την Γερμανία που κατείχε επάξια μέχρι χθες το ασημένιο μετάλλιο. ακολουθούν η Ρωσία και η Ινδία, και έπεται ανακατατάξεων συνέχεια.

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΥΦΕΣΗ, χρηματοπιστωτική κρίση, ένδεια ζεστού χρήματος, αύξηση ανεργίας, περιορισμοί εισαγωγών και εξαγωγών, έλλειμμα εσόδων και τάσεις αύξησης του εξωτερικού δανεισμού είναι τα στάνταρ περίπου προβλήματα που χαρακτηρίζουν με κάποιες διάφορες, τις υπόλοιπες ασιατικές χώρες, την Αυστραλία και την Βραζιλία (BRIC) επίσης. Με την Τουρκία να είναι μάλλον σε χειρότερη θέση απ' όλες, εξ αιτίας των κακών δεικτών σ' όλους τους προαναφερόμενους κρίσιμους τομείς.

Εξαιρετικά εντυπωσιακή σε αντίθεση η κινητικότητα της στον εξωτερικό τομέα, στην διπλωματική παρέμβαση και ανάπτυξη στενότερων σχέσεων με τις χώρες του Ισλάμ (Σύρια, Ιράν, Ιράκ) αλλά και την Ρωσία, το Ισραήλ, την Αρμενία, την Παλαιστίνη, την Αμερική και την Ευρώπη δευτερευόντως.

ΚΑΤΙ ΑΝΑΛΟΓΟ σε μεγαλύτερο βαθμό συμβαίνει και με τη Ρωσία. Το υπουργείο εξωτερικών δείχνει να εκμεταλλεύεται συστηματικά, με ζηλευτή ετοιμότητα το πολιτικό κενό της απουσίας των ΗΠΑ, λόγω εκλογών, στα διεθνή πράγματα. Όσο για τη μεγάλη μαύρη ήπειρο την Αφρική τι να πεις; 850 εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη απειλούνται απ' τον υποσιτισμό και περίπου 40 εκατομμύρια πεθαίνουν κάθε χρόνο απ' την πείνα. Το μεγαλύτερο ποσοστό απ' τα  φρικιαστικά αυτά νούμερα την αφορούν. Κονγκό και Σουδάν συμπληρώνουν τη λίστα του θανάτου με 2 εκατ. νεκρούς εξ αιτίας του πόλεμου. Ενώ η περυσινή αύξηση των τιμών των τροφίμων, αύξησε σε επί πλέον 75 εκατ. το ποσοστό του πληθυσμού που ζει κάτω απ' το όριο της πείνας.

ΕΥΡΩΠΗ ( Ευρωπαϊκή Ένωση και ανατολικές και βαλκανικές, υποψήφιες για ένταξη, χώρες)

ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΟΛΑ πρέπει να διακρίνουμε την ουσιώδη διαφορά ανάμεσα στην Ευρώπη και την Αμερική όσον αφορά το κράτος πρόνοιας. Στην Αμερική είναι από μικρό έως ανύπαρκτο, ιδίως στο τομέα της υγείας, ενώ στην Ευρώπη είναι χαρακτηριστικό στοιχείο της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής κουλτούρας. Η Ευρώπη των 500 περίπου εκατομμυρίων καταναλωτών έχει λόγω των αντιθέσεων στο εσωτερικό της, μεγάλες διάφορες ανά χώρα στους οικονομικούς δείκτες που προαναφέραμε. Υπάρχουν απ' τη μια οι ανεπτυγμένες οικονομίες της κεντρικής, δυτικής και βόρειας Ευρώπης και απ' την άλλη οι αναπτυσσόμενες του νότου.

ΤΡΙΤΗ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ είναι οι ανατολικές χώρες και οι περισσότερες βαλκανικές, με το χάσμα ανάμεσα στην Ευρώπη των 16 και των νέων κρατών-μελών της ανατολικής Ευρώπης να διευρύνεται συνεχώς από την έναρξη της κρίσης. Τελευταίο «θύμα» μετά την Λετονία και την Ουγγαρία, η Ρουμανία, η οποία έστειλε σήμα κίνδυνου στις Βρυξέλλες. Το τεράστιο ευρωπαϊκό τραίνο των 27 και πλέον χωρών το κινούν δυο μεγάλες ντηζελάμαξες. Η γερμανική και η γαλλική. Με τις επιμέρους αντιθέσεις απ' τις διαφορετικές εθνικές πολιτικές, στόχους, και συμφέροντα που τις χωρίζουν (εντός όμως του χώρου των G7 τη μεγαλύτερη επιδείνωση των οικονομικών προοπτικών θα την έχει η Γερμανία με 9,6% και εκτός των G7 η Ρωσία.)

ΜΠΟΡΕΙ κα

νείς να φανταστεί, όταν έχουν ήδη σοβαρά προβλήματα οι μεγάλες οικονομίες, τι μπορεί να συμβαίνει στις μικρές. Έστω κι αν πρόσκαιρα και για ειδικούς λόγους δείχνουν οι τελευταίες αξιοσήμαντες αντοχές. Από αυτές όμως μετράμε ήδη μια πτωχεύμενη, την Ισλανδία. Κι απ' την ζώνη των μικρομεσαίων (νότος) την Ισπανία, την Ιταλία, την Ελλάδα και την Ιρλανδία με προβλήματα στον εξωτερικό δανεισμό τους λόγω ήδη υψηλών χρεών και υποβάθμισης των οικονομιών τους.

ΑΛΛΑ ΚΑΙ η πάλαι ποτέ Great Britain δεν δείχνει να πατά καλά στα πόδια της. Κλυδωνίζεται και παραπατά, με -1,2% αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης, 11,3% κάτω τη βιομηχανική παραγωγή της το Γενάρη του 2009 και το χρηματιστήριο της να χάνει απ' τα συνεχόμενα limited down, μέρα με τη μέρα, όλη την παλιά του αίγλη, με τους σνομπ γείτονές του να αναζητούν πιο glamour στέκια για τις έδρες τους.

ΜΙΑ ΣΕΙΡΑ από κορυφαίες, διεθνείς κυρίως τράπεζες στην Αγγλία όπως η Royal Bank of Scotland,η HOB και πρόσφατα οι Lloyds Banking Group οδεύουν για κρατικοποίηση, αυξάνοντας  συνεχώς τα μερίδια συμμετοχής του δημόσιου στα μετοχικά τους κεφαλαία. Όσον αφορά τις χώρες του σκληρού πυρήνα της ευρωζώνης έχουν εν ολίγοις τα ίδια με τα παραπάνω περιγραφόμενα προβλήματα κεντημένα στον δικό τους κοινωνικό καμβά, ανάλογο της πολιτικής κουλτούρας τους. Η Γαλλία, λόγου χάριν, θα έχει δημόσιο έλλειμμα φέτος στο 5,6% του ΑΕΠ και αρνητική ανάπτυξη -1,5% με την Γερμανία να τη φτάνει στο -2,1% !

ΟΙ ΧΩΡΕΣ ΑΥΤΕΣ έχουν το επιπρόσθετο καθήκον να δουν και να αντιμετωπίσουν πέραν των δικών τους προβλημάτων και τα προβλήματα των πιο αδύναμων χωρών της ευρωζώνης (ανατολικής Ευρώπης και βαλκανικής). Οι προβλέψεις των ευρωπαίων εργοδοτών για τις επιχειρήσεις, μιλούν για στρατιές άνεργων που θα φτάσουν μόνον το 2009 τα 4,5 εκατομμύρια και συρρίκνωση των ΑΕΠ στην ευρωζώνης σε μέσο αρνητικό ρυθμό ανάπτυξης -2,2%! Σ' αυτό το πλαίσιο ακριβώς παίζεται σήμερα η πιο επίκαιρη αντιπαράθεση στην Ευρώπη (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο) γύρω απ' το πώς εντάσσουμε το ειδικό εθνικό στο γενικό της ευρωζώνης. Ή, με αλλά λόγια, πόσος προστατευτισμός χρειάζεται για την υποστήριξη εθνικών προβλημάτων που δεν θα ανατινάξει απ' την άλλη την ευρωπαϊκή συνοχή και αλληλεγγύη (ερχόμενος σε αντίθεση με άλλες ανάλογες εθνικές επιλογές).

ΑΚΡΙΒΩΣ ΓΙΑ ΛΟΓΟΥΣ αλληλεγγύης ρίχτηκε η ιδέα για το ενδεχόμενο έκδοσης ευρωομολογων που θα εγγυούνταν η ίδια η Ε.Ε προκειμένου για τον φτηνό (spread) δανεισμό  «δυσκολεμένων» ευρωπαϊκών χωρών που τον έχουν ανάγκη (π.χ. Ελλάδα). κυρίως όμως για να χρηματοδοτήσει κρατικοποιήσεις τραπεζών, στήριξη μεγάλων βιομηχανιών και της ενγένει ευρωπαϊκής οικονομίας. Η πρόταση σκοντάφτει σε νομικά κυρίως όμως σε πολιτικά θέματα που αν δεν ξεπεραστούν θα την ακυρώσουν.

Σ' ΑΥΤΟ ΤΟ περιβάλλον διαμορφώνονται σιγά σιγά τα μεγάλα ερωτήματα γύρω απ' τα νέα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτικά αιτούμενα της περιόδου (παγκοσμίως), σε σχέση με τις διαφορές επιδιώξεων μεταξύ φιλελευθέρων και φιλελευθέρων (Σαρκοζί  π.χ. και Μέρκελ) και σοσιαλιστών σε Ευρώπη και Αμερική και σ' όλο τον κόσμο (οι κομμουνιστές κινούνται αυτόνομα). Στο βαθμό που το ζήτημα, το νέο οικονομικό μοντέλο, θα παιχτεί κυρίως στην πλευρά των άξιών, του οράματος, της νέας ηθικής (όπως ζητά κι ο Σαρκοζι!), δεν μπορεί παρά να επηρεάσει και τις «υλικότερες» πλευρές του, δηλαδή τον αμιγώς οικονομικό μηχανισμό παραγωγής πλούτου, όπως και το αναδιανεμητικό του μέρος. Όπως ήδη γίνεται, δηλαδή, με τις μαζικές κρατικοποιήσεις τραπεζών, μεγάλων επιχειρήσεων και βιομηχανιών παγκοσμίως, και αύξησης του μεριδίου επένδυσης δημόσιου χρήματος σε κοινωνικές παροχές, κατάλληλη φορολόγηση, κ.α.

EΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΜΠΟΡΟΥΜΕ να επισημάνουμε ως διακρινόμενα αναγκαία και ώριμα αιτούμενα αλλαγής τα ακολουθούντα (το πόσο πολύ, το σε ποιο βάθος, είναι ζήτημα ιδεολογίας δηλαδή αν αυτό γίνεται ex parte populi ή ex parte principis - εξουσίας).

ΤΗ ΘΕΣΠΙΣΗ και θεσμοθέτηση
1) νέων μηχανισμών (θεσμών) και κανόνων διαφάνειας, έλεγχου αξιοπιστίας των πιστοποιούμενων χρηματιστηριακών κ.α οικονομικών προϊόντων και στοιχείων επιχειρήσεων, κρατών κλπ[1]
2) νέων κανόνων λειτουργίας και έλεγχου α) χρηματιστηρίων και των προϊόντων τους. β) τραπεζών (εποπτείας μεθόδων μόχλευσης τραπεζικού κεφαλαίου, όρους δανειοδότησης, αμοιβές στελεχών, τιμολόγησης τραπεζικών εργασιών, κεφαλαιουχική επάρκεια κλπ.
3) νέων δημοσιονομικών κανόνων λειτουργίας των κρατών που θα αφορούν: α) ζητήματα νομισματικής ισοτιμίας και σταθερότητας, β) αυστηρότερου έλεγχου της κυκλοφορίας νομίσματος, γ) εξορθολογισμός και εκσυγχρονισμός λειτουργίας τους με ταυτόχρονη μείωση λειτουργικών εξόδων.
4) Ενίσχυση του ρόλου του κράτους ως κεντρικού μηχανισμού οικονομικής πολιτικής και έλεγχου των κανόνων λειτουργίας της αγοράς (εκτελεστικού τομέα).
5) Υιοθέτηση κοινωνικών θεσμών και κανόνων λειτουργίας εμπόδιο στην οικονομική απληστία ιδιωτικών χρηματιστηριακών, τραπεζικών κ.α. κεφαλαίων[2] (έλεγχος και εποπτεία τιμών και αυξήσεων, αντί-καρτέλ πολιτική και πρόστιμα, κατάλληλη φορολόγηση, αντιμονοπωλιακή πολιτική, έλεγχος διαφάνειας οικονομικών διαδικασιών κ.α ).
6) Εισαγωγή «οικολογικών σταθερών» στην οικονομία (ενεργειακή πολιτική, νέες πήγες, καθαρές μεταφορές, ανακυκλώσεις απορριμμάτων, πράσινη ανάπτυξη).
7)  Αλλαγή ρόλου λειτουργίας της Κεντρικής Ευρωπαϊκής Τράπεζας της Ε.Ε (κ.α. όπως π.χ. του ΔΝΤ). Από μπαμπούλας κάθε αύξησης μισθών για τον κίνδυνο πληθωριστικών πιέσεων (Φρίσσε) που αγανάκτησε ακόμη και τον Σαρκοζι, σε επόπτη-στρατηγείο έλεγχου τιμών των ευρωπαϊκών προϊόντων (υλικών και πνευματικών) και υπηρεσιών και απηνή διώκτη των καρτέλ και του μονοπωλίου. (Σε ενίσχυση των ίδιων επιδιώξεων και η ανάγκη αναπροσαρμογής των κανόνων αντιστοιχίας μισθού και παραγωγικότητας). Στο βαθμό που λειτουργήσουν κάποιοι αποτελεσματικοί κανόνες έλεγχου της τιμολογιακής πολιτικής των επιχειρήσεων που θα αναθεωρήσουν το δόγμα του κανόνα προσφοράς και ζήτησης με κοινωνικότερα μέτρα, θα μπορεί να ελέγχεται ο πληθωρισμός Έστω κι αν αυξάνονται οι μισθοί πέραν των ορίων του.

Ελλάδα

Η ΕΛΛΑΔΑ ΔΕΝ αντιμετωπίζει μεγαλύτερα ή μικρότερα προβλήματα απ' εκείνα μιας μικρής χώρας του Ευρωπαϊκού Νότου και των Βαλκανίων. Τα ειδικότερα αφορούν και σχετίζονται με τους τομείς οικονομικής παραγωγής και πηγών εσόδων όπως π.χ. (από) τα αγροτικά προϊόντα, τον τουρισμό, τη ναυτιλία και τον χρηματοοικονομικό τομέα (τράπεζες). Με δειλά βήματα στις τηλεπικοινωνίες, την ενέργεια, τις υπηρεσίες, τις μεταφορές, τις κατασκευές. Με προϊόντα χαμηλής ανταγωνιστικότητας και κράτος υπολειπόμενο αρκετά εκείνου μιας σύγχρονης ευρωπαϊκής χώρας. Στα θετικά της, το ανάλογο πρόσημο στον ρυθμό ανάπτυξης από 0,2% της Ε.Ε στο 1,1% κατά την πιο αισιόδοξη (κυβερνητική), αναπροσαρμοσμένη για δεύτερη φορά, εκτίμηση και 3,5 - 3,7% δημόσιο έλλειμμα στα αρνητικά της.

ΜΕ ΑΥΞΗΜΕΝΑ τα δημόσια έξοδα και εξαιρετικά ελλειμματικά τα έσοδα της (μείον 4,5 δις ευρω!!) Με προβληματικά ασφαλιστικά ταμεία και απ' το δημογραφικό πρόβλημα, αλλά και αυξανόμενη ανεργία από 8% μέχρι 20% και άνω σε ορισμένες περιοχές τομείς, φυλά, και κατηγόριες (μικρές και μεγάλες ηλικίες) εργαζόμενων. Τα αυξημένα περιθώρια (spread) στα ελληνικά ομόλογα, σε σχέση με τα γερμανικά, εξωτερικού δανεισμού ακριβαίνουν το δανειζόμενο χρήμα αλλά και δυσχεραίνουν κυρίως τον ίδιο τον δανεισμό. Το τελευταίο είναι πολύ σημαντικό αν ως χώρα χρειάζεσαι 45 δισ. ευρω δανεικά, για να βγάλεις πέρα τα ετήσια έξοδα ενός μάλλον συμπιεσμένου (για τις ανάγκες της) προϋπολογισμού. Αυτό με αλλά λόγια όμως σημαίνει ότι η χώρα «καταναλώνει» περισσότερα απ' όσο παράγει. Όπως δηλαδή συμβαίνει στα ατομικά νοικοκυριά.

ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ της Ελλάδος λόγω συμμετοχής στην ευρωζώνη κάτι τέτοιο δεν γίνεται δεκτό και πιέζεται να κατεβάσει το δημόσιο χρέος κάτω απ'το 3% του ΑΕΠ. Δηλ. να βρει επί πλέον έσοδα 600 περίπου εκατ. ευρω η να μείωση τα έξοδα κατά το αντίστοιχο πόσο. Πράγμα πολύ δύσκολο να επιτευχθεί ακόμη και με την επιβολή έκτακτης φορολογίας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κατά την διάρκεια της (πρόσφατης) διακυβέρνησης της Ν.Δ το δημόσιο χρέος αυξήθηκε κατά 75 δις!! (ακριβώς επειδή κακόμαθε και δυσκολεύεται να μάθει σε σχεδιασμό μεγαλύτερης οικονομικής αυτάρκειας). Ενώ το δημόσιο έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών έφτασε αισίως τα 31,8 δισ. ευρώ ή το 12% του ΑΕΠ.

ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ αυτό πρέπει να σημειώσουμε ότι συναντώνται και συγκρούονται στη συγκυρία η μια οικονομική κρίση με την άλλη.

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ, με αποκλειστική υπεύθυνη την κυβέρνηση της Ν.Δ και την πολιτική της με χειρότερο την μείωση των δημόσιων επενδύσεων στον προϋπολογισμό κατά 8%, και η εξωτερική, η παγκόσμια με μητέρα τον καπιταλισμό και πατέρα έναν απ' την σύγχρονη εκδοχή του, κάπου στην Αμερική. Το μείγμα αυτής της συνάντησης είναι εκρηκτικό και θα «δείξει τα δόντια του» μετά το τέλος του καλοκαιριού και της τουριστικής περιόδου. Που εκτιμάται μειούμενη πάνω από 15%. Προς το παρόν και για τον μήνα Φεβρουάριο μόνο, οι απολύσεις εργαζόμενων σ' όλη την επικράτεια έφτασαν τις 40.000 ενώ οι ακάλυπτες επιταγές έφτασαν τα 450 εκατ. ευρώ σημειώνοντας άυξηση 254% σε σ΄χεση με πέρισυ! Η πολιτική «μειωμένων προσδοκιών» που ακολουθείται κυβερνητικά αφήνει τη χώρα αδύναμη και απροστάτευτη στη λαίλαπα που έρχεται κι ό,τι απομένει είναι η εναπόθεση των ελπίδων στην αποκλειστική μέριμνα της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης. Πικρή η αλήθεια για τους αρνητές της Ε.Ε, αλλά και για τους υποστηρικτές του αδιέξοδου κυβερνητικού οικονομικού «σχεδίου σωτήριας».

ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΠΟΔΑ αυτής της πολιτικής αναζητείται μια εναλλακτική οικονομική πρόταση, ένα νέο μοντέλο ανάπτυξης. Όπως η «πράσινη ανάπτυξη» που προτείνει ο Γ.Παπανδρεου και το ΠΑΣΟΚ αλλά και ο Ομπάμα στις ΗΠΑ; Σκιαγραφήματα αυτής της πολιτικής βλέπουν συχνά τελευταία το φως της δημοσιότητας και δείχνουν ότι ίσως αποτελέσουν, στην ολοκλήρωση τους, την εναλλακτική πρόταση της σοσιαλδημοκρατίας στο παγκόσμιο οικονομικό πρόβλημα. Η ανάπτυξη σοβαρών αλλαγών στις κοινωνικές σχέσεις, περνά μέσα κυρίως απ' την ανάπτυξη νέων παραγωγικών δυνάμεων. Και η «πράσινη ανάπτυξη» είναι πεδίο ανάπτυξης τέτοιων δυνάμεων. Η πράσινη ανάπτυξη είναι όντως νέο όραμα πολιτικής;

Η ΑΛΗΘΙΝΗ και μεγάλη πολιτική δεν γίνεται με τη βεβαιότητα της νίκης αλλά κυρίως με την πίστη στις αρχές της. Αν ο πρόεδρος του ΠΑΣΟΚ αλλά και η σοσιαλδημοκρατία εμφυσήσει στο λαούς αυτήν ακριβώς την πίστη στις αρχές, τότε θα έχει σοβαρότερες επιπτώσεις από μια εφήμερη εκλογική νίκη, στην Ελλάδα και πέρα από αυτήν. Πρέπει προηγούμενα όμως να διαμορφώσει καλύτερη ιδέα για το οικονομικό μοντέλο που θα εγκατασταθεί αφού ομαλοποιηθεί η κατάσταση. Και για να το πετύχει πρέπει να απαλλαγεί ολοκληρωτικά απ' την ηγεμονία των νεοφιλελεύθερων ιδεών που την επηρεάζουν ακόμη δυστυχώς. Στο μεταξύ αναμένουμε τα αποτελέσματα του πορίσματος της επιτροπής Στίγκλιτς η οποία πρέπει να εξειδικεύει την στρατηγική αυτή αναλυτικότερα προς πολιτική χρήση με εντολή και για λογαριασμό της Β΄ Διεθνούς (σοσιαλδημοκρατία). Κοντός ψαλμός αλληλούια..

Ε π ί λ ο γ ο ς

1. Παρακολουθούμε όλοι με έκπληξη και αμηχανία, το ρηάλιτυ ανατροπής απ' το πουθενά του οικονομικού συστήματος άξιων και όχι μόνον, που έσκασε με παγκόσμιο πάταγο και ταρακούνησε κι ανασκάλεψε τον κόσμο όλο. Δεξιοί, κεντρώοι και αριστεροί πιάστηκαν ανυποψίαστοι και ανέτοιμοι να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο. Αν δεν ήταν αρκετό το 1989 με την ανέλπιστη πτώση των καθεστώτων των χωρών του «υπαρκτού σοσιαλισμού», ή η τραγική 11η Σεπτεμβρίου του 2001 με την καταστροφή των δίδυμων πύργων της Ν.Υ, τα γεγονότα που ζούμε εδώ και ένα εξάμηνο είναι η τρανότερη απόδειξη του τέλους των θεωριών συνομωσιολογίας (αξιολόγησης, έλεγχου, παρακολούθησης και έγκαιρης προειδοποίησης).

2. Στο διαμορφούμενο σκηνικό έστω κι αν αγνοείται η πλήρης εικόνα του γεννιούνται σημαντικές απορίες και ερωτηματικά. Τι θα αντικαταστήσει π.χ. την απληστία των τραπεζιτών και χρηματιστών golden boys (κυρίως των αφεντικών τους); Ποιά κοινωνική δικαιοσύνη είναι αρκετή; Πώς μεταφράζεται σε πράξεις, σε «πρέπει», σε μέτρα, σε κανόνες; (αναδιανομής π.χ. εισοδήματος,  προάσπισης των λαϊκών συμφερόντων, κοινωνικού έλεγχου κλπ);

3. Η απάντηση στα ερωτήματα αυτά αλλά και τα ίδια τα ερωτήματα θα εξαρτηθούν απ' τα υποκείμενα διεκδίκησης, διαμόρφωσης και υποβολής τους. Η παρατηρούμενη απουσία τμήματος της αριστεράς (γύρω από τα ΚΚ, και άλλων συνιστωσών της) απ' τα τεκταινόμενα, ενδεικτική της καθυστέρησης και των ελλείψεων της, θα επηρεάσει την όλη εξέλιξη των γεγονότων κινδυνεύοντας να ακυρώσει επί της ουσίας και αυτήν την ίδια. Επί του παρόντος κάποια κινητικότητα, με αρνητικό την ένδεια ικανών και αξιόπιστων (διεθνώς) ηγετών της, παρουσιάζει μόνον η σοσιαλδημοκρατία μαζί και η αναθμιζόμενη οικολογία. Όχι ικανή επί του παρόντος, να γύρει αποφασιστικά την εξέλιξη των πραγμάτων στην μεριά της. Πολύ περισότερο που είναι ακόμη πολλαπλώς ανέτοιμη και ελλειπής αλλά και ασυνόδευτη κινηματικά. Το μπορεί όμως η παγκόσμια πάλη των τάξεων αν ξεφύγει από τη σχετική ακινησία τηςκαι προσλάβει εντονότερες και πολιτικότερες μορφές πάλης. Η υποκειμενική αδυναμία των παγκόσμιων μετασχηματιστών των λαϊκών αγώνων είναι γενικώς το μέγα αρνητικό της περιόδου, με την αντισυστημική αροστερά να έχει ως έκφρασηκυρίως εκρηκτικά ξεσπάσματα, που όμως εύκολα χειραγωγούνται.

4. Το αισιόδοξο είναι κυρίως ότι η παγκόσμια κατάσταση έχει μεγάλες ανάγκες και ως εκ τούτου είναι εξαιρετικά δεκτική αλλαγών  «επί τα βελτίω» έτσι που ακόμη και στη χειρότερη εκδοχή της εξέλιξης της ο καπιταλισμός δεν θα είναι ποτέ πια ο ίδιος. (όσο κι αν κάποιοι αγωνιστούν σκληρά για να μετατρέψουν επικίνδυνες αλλαγές σε απλά μέτρα συντήρησης του, ο κλονισμός της εμπιστοσύνης είναι ανήκεστος. «Παίζει» βέβαια και το ζωηρό ενδεχόμενο παρ' όλες τις  «φιλότιμες» προσπάθειες ανάνηψης ο ασθενής να μην επανέλθει!! Σ' αυτήν την περίπτωση θα αναζητηθούν νέοι μαιευτήρες και νονοί να ξεγεννήσουν και ονομάσουν το νέο που θα προκύψει, ελπίζοντας ότι δεν θα είναι ...νόθο.

Γρηγόρης Ραδίτσης, Θεσσαλονίκη 15 Μάρτη 2009

[1] Ήδη η Ε.Ε ενέκρινε τη σύσταση εποπτικού κολλεγίου των διεθνών οίκων αξιολόγησης και στενό συντονισμό του ασκούμενου έλεγχου από τις αρχές κεφαλαιαγοράς των κρατών μελών.

[2] Διαβάστε και τρομάξτε ότι α) οι αμερικανικές τράπεζες κάνουν μόχλευση («γυρίζουν» το αρχικό κεφάλαιο) 32 φορές!! Αυτό κι αν είναι ρίσκο στις πλάτες του αμερικανού πολίτη. Με τι κεφαλαία δηλαδή εγγυώνται τα τεράστια δάνεια που μοιράζουν! Τα παγκόσμια προϊόντα και οι υπηρεσίες μαζί κάνουν 167 τρισ. δολ. και τα χρηματιστηριακά προϊόντα 596 τρισ!! Αυτή είναι η πραγματική αντιστοιχία της εικονικής και της αληθινής οικονομικής πραγματικότητας χαρακτηριστική της παγκόσμιας κρίσης (και του ενδεχόμενου μεγέθους της...)