ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΙΛΟΣΟΦΙΑ

(Δημοσιεύτηκε: 23 Ἀπριλίου 2007) Ἀπὸ τὸ βιβλίο τοῦ Ἀνρί Λεφέβρ "Τὸ τέλος τῆς ἱστορίας" (1970) σε μτφρ. Γ.Φ.Φ.

Ο φιλόσοφος (ζώο περίεργο κι αφηρημένο) εκκρίνει έναν κρύσταλλο. Αυτός ο (σχεδόν) διαφανής κρύσταλλος, σκληρός και καθαρός, επιμένει, αναλλοίωτος. Διατρέχει τον κίνδυνο, από την ψυχρότητα και την απαρέγκλιτη ακρίβειά του, να περιληφθεί σε μία νοητική και σε μία κοινωνική τάξη πραγμάτων που είναι κατασταλτικές...

...Η μεταφιλοσοφία [méta-philosophie] αντίθετα, αποδεσμεύει, απελευθερώνει θέματα. Κι αυτά τα θέματα, ακριβώς επειδή αποτελούν παρουσίαση (κι όχι αναπαράσταση) μιας δυνατότητας (κι όχι ενός παρελθόντος), γίνονται επίκαιρα, περνούν μέσα στην κοινωνική συνείδηση, επιβεβαιώνονται μέσα στην πράξη. Τότε, το μεταφιλοσοφικό έργο, που έχει υπηρετήσει τις δυνατότητες, εξαφανίζεται απορροφούμενο μέσα στη συνείδηση και μέσα στην πρακτική. Έτσι και με το θέμα της αλλοτρίωσης. Έτσι και με εκείνο της καθημερινής ζωής. Όντας μη συστηματικά, αυτά τα θέματα προορίζονται να εξαντληθούν και να εξαφανιστούν.

Ο μεταφιλοσοφικός στοχασμός (αναστοχασμός) δεν μπορεί να αποδείξει την κίνησή του παρά μονάχα βαδίζοντας. Εργασία εξιδιασμένα θεωρητική; Και ναι και όχι. Αυτή η θεωρητική εργασία συνεχίζεται μονάχα εφόσον αναφέρεται στην πρακτική (όχι σε μία πρακτική αναπαραστημένη χονδροειδώς και σφαιρικά, αλλά στην πρακτική που αναλύεται, που συλλαμβάνεται μέσα στις δομές και τις συγκρούσεις της). Έτσι, η θεωρία της αστεακής κοινωνίας κι εκείνη του διαφορικού χρονο-χώρου δεν μπορούν να συγκροτηθούν παρά μόνο συσχετισμένες αφενός με τη λογική των διαφορών (διαλεκτική λογική) και αφετέρου με τη μετάλλαξη της βιομηχανικής πρακτικής σε αστεακή πρακτική.

Ο φιλόσοφος που ασχολείται με την επιστημολογία παραμένει ο πιο κοντινός στον παραδοσιακό φιλόσοφο. Ευνοεί τη γνώση και νομίζει ότι είναι κι ο ίδιος ευνοημένος, κάτοχος μίας απόλυτης γνώσης. Βλέπει τον εαυτό του κουρνιασμένο πάνω στον επιστημολογικό βράχο, να ανεμίζει το λάβαρο της επιστημονικότητας. Λειτουργεί με τρόπο που να προστατεύει αυτόν τον άγιο βράχο, να τον αποκαθάρει από τους ρύπους για να μπορέσει να ορθώσει το ανάστημά του μέσα στον ωκεανό των ιδεολογιών. Ας κρατήσει αυτή την αυταπάτη!

Ο ρεαλιστής φιλόσοφος, με τη σειρά του, θέτει «συγκεκριμένα» ζητήματα: η προσωπικότητα, το Υποκείμενο, η ελευθερία του ατόμου και ο ρόλος του μέσα στην ομαδα, το σχέδιο-πρόταγμα σαν ενσυνείδητη πρόθεση κ.λπ. Αυτά τα ερωτήματα τού φαίνονται συγκεκριμένα. Είναι, υπό μια έννοια περιορισμένη.

Τέλος έρχεται ο θεωρησιακός φιλόσοφος. Ναι, γιατί να μην ξαναπιάσουμε αυτό τον τίτλο τροποποιώντας το νόημά του; Ο μεταφιλόσοφος σκέπτεται θεωρησιακά ρωτώντας ποιό μέλλον περιμένει το ανθρώπινο είδος. Δεν διστάζει μπροστά στην ακραία υπόθεση εργασίας: είδος ξοφλημένο, του οποίου την εξαφάνιση πρέπει να δούμε κατάματα. Για να ανασκευάσουμε την υπόθεση αυτή, πρέπει να την ξετυλίξουμε. Ο «άνθρωπος»; Πώς να μη μιλήσεις γι' αυτόν; Το ανολοκλήρωτό του προξενεί το ενδιαφέρον και τη γοητεία του· η ολοκλήρωσή του -η ενήλικη κατάσταση, η ωριμότητα, η ολοκληρωμένη ιστορία, ο «καμωμένος άνθρωπος»- οδηγεί στην καταστροφή. Ο θεωρησιακός φιλόσοφος αναζητά το δυνατό, διαβλέπει εκεί την αποκάλυψη του πραγματικού. Η αλήθεια και το νόημα ξαναμπαίνουν μπροστά. Η κατηγορία του δυνατού [της δυνατότητας] γίνεται σε αυτόν προτεραιότητα και παίρνει τη θέση του αρχέγονου, του καταγωγικού, του πρωταρχικού, του κεκτημένου, της ισορροπίας κ.λπ. Από εκείνη τη στιγμή, η ιστορία γίνεται πρόβλημα μεταφιλοσοφικό, διότι δεν προέρχεται πλέον ούτε από την ιστορία της φιλοσοφίας ούτε από τη φιλοσοφία της ιστορίας. Αντίθετα: αυτή η καινούργια προβληματική υπογραμμίζει και τονίζει την αποτυχία της φιλοσοφίας. Αλλά τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο από το αναποδογύρισμα της προοπτικής: να βάλεις το δυνατό στη θέση του πραγματικού, όταν το δυνατό μοιάζει φρακαρισμένο, κι όταν το αδύνατο ρίχνει επάνω όλο το βάρος του. Το βάρος της ιστορίας.

Henri Lefebvre, "Το τέλος της ιστορίας", 1970