ΕΝΑ ΣΧΕΔΙΟ-ΠΡΟΤΑΓΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ; (ΑΝΕΚΔΟΤΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΝΡΙ ΛΕΦΕΒΡ)

(Δημοσίευση: 20 Σεπτεμβρίου 2009)

[ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Φ. ΦΩΤΟΠΟΥΛΟΥ:] Πρόκειται γιὰ τὸ σχεδιάγραμμα καὶ τὶς σημειώσεις ἑνὸς ἔργου ποὺ προετοίμαζε ὁ Λεφέβρ τὸ 1985. Προσπάθησε, τότε, νὰ συγκεντρώσει συγκλίνουσες συμβολὲς διανοητῶν γύρω ἀπὸ τὰ χαίνοντα θεωρητικο-πολιτικὰ προβλήματα. Ἡ προσπάθεια, ἀπὸ τὴν ὁποία δὲν ἔλλειψαν τὰ προβλήματα καὶ οἱ ἐσωτερικὲς διαφωνίες, ἔμεινε γνωστὴ ὡς «Ὁμάδα τῆς Ναβαρέν». Γιὰ τὴν καλύτερη κατανόηση τῶν σημειώσεών του:

1) Παραθέτουμε ἕνα μικρὸ χρονολόγιο τοῦ Ἀρμάν Ἀζενμπέργκ ποὺ συμμετεῖχε στὴν προσπάθεια.

2) Ἐπισημαίνουμε πὼς ὁ ὅρος «σχέδιο-πρόταγμα» (projet), ποὺ συνήθως τὸν ἀποδίδουν ὡς «σχέδιο», εἶναι κάτι εὐρύτερο καὶ διαφορετικὸ ἀπὸ τὸ «plan» ποὺ εἶναι πιὸ αὐστηρὰ δομημένο (πιὸ «τεχνικὸ» θὰ λέγαμε) καὶ ποὺ ἑμεῖς τὸν ἀποδίδουμε ὡς «πλᾶνο». Ὁ Κ. Καστοριάδης, μάλιστα, μεταφράζει τὸν ὅρο «projet» ὡς «πρόταγμα». Τὸ σχέδιο-πρόταγμα εἶναι προσανατολισμός, προετοιμασία τοῦ δυναμικοῦ καὶ τῶν ἐνεργειῶν, συγκέντρωση τῆς θέλησης, περίγραμμα στόχων, προβολὴ τοῦ μέλλοντος καὶ προβολὴ στὸ μέλλον.

3) Ὅπως ἔγραψε κι ὁ ἴδιος ὁ Λεφέβρ, τὸ σχέδιο-πρόταγμα εἶναι «δρόμος πρὸς ἕναν ὁρίζοντα» (Τὸ Διαφοριστικὸ Μανιφέστο, 1973, Εἰσαγωγή): «Ἕνα τέτοιο σχέδιο-πρόταγμα, δὲν ἔχει τίποτα κοινὸ μὲ ἕνα πρόγραμμα. Κάθε πολιτικὸ πρόγραμμα ὑπεισέρχεται μέσα σὲ μιὰ συγκυρία· διαθλᾶ τὸ κοινωνικὸ αἴτημα στὸν παραμορφωτικὸ καθρέφτη συμφερόντων πολὺ ἰδιαίτερων: ἐκείνων ἑνός πολιτικοῦ κόμματος, τοῦ μηχανισμοῦ του, τῶν ἰθυνόντων του, τῆς ἀνόδου τους στὴν κρατικὴ ἐξουσία, τῆς διατήρησης αὐτῆς τῆς ἐξουσίας, καὶ κατὰ συνέπεια μιᾶς κρατικῆς δομῆς. Ἀναγκαστικὰ ἕνα σχέδιο-πρόταγμα ποὺ ἀξίζει νὰ λέγεται ἔτσι, ἔχει πολὺ μεγαλύτερο εὖρος ἀπὸ ἕνα πρόγραμμα· θεμελιώνεται σὲ ἀναλύσεις πιὸ προωθημένες· ἀποκαλύπτει ἕναν ὁρίζοντα εὐρύτερο, καὶ κυρίως συνεπάγεται μία κριτικὴ τῆς πολιτικῆς ἐν γένει, τῶν πολιτικῶν καὶ τῶν πολιτικῶν κομμάτων εἰδικότερα, τοῦ ὑπάρχοντος κράτους καὶ κάθε κράτους. Μόνο ἕνα σφαιρικό σχέδιο-πρόταγμα μπορεῖ ὁρίσει καὶ νὰ διακηρύξει ὅλα τὰ δικαιώματα, τῶν ἀτόμων καὶ τῶν ὁμάδων, καθορίζοντας τὶς συνθῆκες τῆς εἰσόδου τους στὴν πρακτική. ... Τὸ πλᾶνο ἐμφανίζεται, κι αὐτό, μέσα σὲ μία συγκυρία. Ἐμπνέεται ἀπὸ μία στρατηγική. Πιὸ πολὺ ἀπὸ πλᾶνο ἢ σχεδιοποίηση, τὸ σφαιρικὸ σχέδιο-πρόταγμα μοιάζει μὲ δρόμο (ὁ εἰδικὸς δρόμος πρὸς μία ἄλλη κοινωνία, τὸν «σοσιαλισμό», τὸν «κομμουνισμό»). Παρακινεῖ ἢ ὑποθέτει μία ἄλλη ἀντίληψη γιὰ τὸν χῶρο καὶ τὸν χρόνο. Δείχνει ἕναν ὁρίζοντα καὶ τὸν δρόμο ποὺ πηγαίνει πρὸς τὰ ἐκεῖ. Τὸ σχέδιο-πρόταγμα δὲν βασίζεται σὲ καμμία ἀπὸ τὶς περισσότερο ἢ λιγότερο ὀρθολογικὲς κατηγορίες ποὺ ἔχει ἐξαγάγει ἡ φιλοσοφική σκέψη: τὸ πραγματικὸ καὶ τὸ ἰδεατό, ὁ ντετερμινισμὸς καὶ ὁ βολονταρισμός, ἡ ἀναγκαιότητα καὶ τὸ τυχαῖο, τὸ δεδομένο καὶ τὸ οὐτοπικό, τὸ αὐθόρμητο καὶ τὸ ἐσκεμμένο. Λαμβάνει ὑπ' ὄψη του τὸ σύνολό τους.»

4) Ἡ ἔγνοια τοῦ Ἀνρὶ Λεφέβρ δὲν εἶναι ἡ (νεκρ)ανάσταση ἑνὸς πολιτικοῦ "χώρου", ὅπως π.χ. τοῦ κομμουνιστικού κόμματος. Κάθε ἄλλο. Τὸ σύνολο τοῦ ἔργου του (εἰδικὰ μετὰ τὸ 1970) δείχνει ὅτι τὸ θέμα του ἦταν κάτι ἀλλιώτικο καὶ βαθύτερο ἀπὸ τὴν "ἁπλῆ" ἀνάκαμψη τοῦ ἀριστεροῦ πολιτικοῦ κινήματος. "Ἡ ἀριστερά πρέπει νὰ ξαναεπινοηθεῖ. Πολὺ περισσότερο ἀπ' τὸ νὰ ξαναενωθεῖ" ἔγραψε ἤδη ἀπὸ τὸ 1958. Ἐπομένως, ἄς μὴν ἀντιμετωπισθεῖ πρόχειρα ἡ ἐνδεικτικὴ ἀναφορά του στὸ Κομμουνιστικὸ Κόμμα.

5) C.F.D.T. Πρόκειται γιὰ τὴν Κεντρικὴ Συνομοσπονδία Ἐργασίας (ὅπως εἶναι γνωστό, στὴν Γαλλία τὸ συνδικαλιστικὸ κίνημα εἶναι κεντρικὰ διασπασμένο, δὲν ἔχει μία ἑναία "ΓΣΕΕ"). Σοσιαλιστικοῦ προσανατολισμοῦ. Ἡ ἀναφορὰ ἐδῶ γίνεται γιὰ τὸ σχέδιο-πρόταγμα ποὺ εἶχε ἐκπονηθεῖ ἀπὸ τὴν C.F.D.T. τὸ 1972 -κατὰ τὴν χρυσή ἐποχὴ τοῦ σοσιαλιστικοῦ κινήματος- καὶ μιλοῦσε γιὰ αὐτοδιαχείριση (στὶς ἐπιχειρήσεις, στὸ πολιτικὸ κ.λπ).

Ἀκολουθεῖ τὸ κείμενο τοῦ Ἀρμάν Ἀζενμπέργκ καὶ μετὰ οἱ Σημειώσεις τοὺ Ἀνρὶ Λεφέβρ. 
(Γ.Φ.Φ.)
- - * * - - * * - -

Νοέμβριος 1985
Ο Ανρί Λεφέβρ κάνει στην ομάδα, που είχε εν τω μεταξύ διευρυνθεί, μία προφορική παρέμβαση. Νά ένα απομαγνητοφωνημένο απόσπασμα: «Πρέπει να δουλέψουμε πάνω σε ένα σχέδιο-πρόταγμα κοινωνίας; Πολλοί άνθρωποι αρνούνται κάτι τέτοιο, μπόρεσα να το διαπιστώσω μιλώντας τους είτε από κοντά είτε απ' το τηλέφωνο. Τα επιχειρήματά τους στηρίζονται στην ιστορία του σοσιαλισμού και στη σύγχρονη ιστορία. Το πρώτο επιχείρημα είναι ότι έχουν ήδη υπάρξει πολυάριθμα σχέδια-προτάγματα, προερχόμενα από το Κομμουνιστικό Κόμμα ή από το Σοσιαλιστικό Κόμμα, που αποδείχθηκαν μη ρεαλιστικά. Διαπίστωσα επίσης ότι στην πραγματικότητα πολλοί άνθρωποι συνεχίζουν να πιστεύουν στα παληά μοντέλα. Είτε στο ρεφορμιστικό μοντέλο, είτε στο επαναστατικό, συμπεριλαμβάνοντας εδώ το σταλινικό ή σοβιετικό μοντέλο. Είναι περίεργο, διότι είναι δυνατόν, απ' ό,τι φαίνεται, κάποιος να αποκρούει σθεναρά τα μοντέλα στα λόγια κι όμως να διατηρεί ισχυρά ίχνη τους. Στις συζητήσεις απαντώ ότι ότι δεν τίθεται θέμα να φτιάξουμε ένα πρετ-α-πορτέ για τη μελλοντική κοινωνία, αλλά να αποκαταστήσουμε μία χαμένη ταυτότητα. Εκείνη της αριστεράς, εκείνη του Κομμουνιστικού Κόμματος. Τί σημαίνει να είσαι κομμουνιστής; Αυτή η απώλεια ταυτότητας μού φαίνεται εξαιρετικά σοβαρή. Αλλ' όμως πώς να την οικοδομήσεις και πάλι, εάν όχι προτείνοντας κάποια στοιχεία συζήτησης; Προτείνοντας μία ιδέα μέλλοντος κι όχι μόνο ξανακοσκινίζοντας τις ατέλειωτες διαμάχες του σοσιαλιστικού κινήματος. Δίχως ένα σφαιρικό σχέδιο-πρόταγμα, έστω και αμφισβητήσιμο, λείπει μια διάσταση. Η ίδια η σκέψη χάνεται. Είναι αναγκαίο να συζητήσουμε ένα σχέδιο-πρόταγμα, έστω κι αν είναι στο «τσακ» για ν' απορριφθεί».

Αυτό το σχέδιο για ένα «σχέδιο-πρόταγμα κοινωνίας» δεν είχε συνέχεια. Η πλειοψηφία των «αρμόδιων συνεργατών» δήλωσαν αναρμόδιοι. Για παράδειγμα, ο Υβ Μπαρέλ που, τότε το 1985, μάς απαντούσε: «Ας πούμε συνοψίζοντας χοντρικά, ότι θα είχα την τάση να βάλω στο επίκεντρο, στην καρδιά της αναζήτησής μας το πρόβλημα της ανεργίας και την προφανή αδυνατότητα να θέσουμε τέλος σε αυτή, δηλαδή τελικά το ζήτημα της σχέσης ανάμεσα στην εργασία και τη «μη εργασία»· με άλλα λόγια, το ζήτημα των σχέσεων ανάμεσα στο άτομο και τη μικρή ομάδα και τους μηχανισμούς, θεσμούς ... της επίσημης κοινωνίας. Στα μάτια μου, ο επείγων χαρακτήρας είναι πρακτικός και όχι θεωρητικός, και η «λύση», εάν υπάρχει, δεν μπορεί να είναι εθνική».

Η «Ομάδα της Ναβαρέν» αναδίπλωσε τις προσδοκίες της, κατά κάποιον τρόπο, στη δουλειά της πάνω στη «Νέα Ιδιότητα-του-πολίτη». Κάτι που δεν είναι καθόλου ήσσονος σημασίας ζήτημα: «Η αρχική Διακήρυξη είναι εκείνη των δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του πολίτη, όμως ο πολίτης καθοδόν εξαφανίστηκε, κι αυτό συνέβη τόσο σε εθνική όσο και σε διεθνή κλίμακα» δήλωνε ο Ανρί Λεφέβρ στην παραπάνω παρέμβασή του. Και πρόσθετε «Το σχέδιο-πρόταγμα μιας νέας ιδιότητας-του-πολίτη δεν μπορεί να συλλαμβάνεται σαν μια απλή εκπαίδευση πολιτών. Πρόκειται για έναν μετασχηματισμό της πολιτικής κουλτούρας που κατά τάση εμφανίζεται αλλά που η συνείδηση περί αυτόν είναι ακόμα εντελώς συγκεχυμένη. Σχετίζονται άραγε, αυτά, με την ταξική πάλη; Ναι και όχι. Υπάρχει ένα κομμάτι πάλης για την κυριάρχηση του χώρου και του χρόνου που αποτελεί έντονη πάλη των τάξεων, για τη μείωση του χρόνου εργασίας, για τις συνταξιοδοτήσεις, τον χρόνο της σχόλης, τον αστεακό μετασχηματισμό των προαστίων... Αλλά την ίδια στιγμή, όλα αυτά δεν αποτελούν πια την παραδοσιακή ταξική πάλη. Με τόν ίδιο τρόπο που υπάρχουν αγώνες, όπως εκείνοι για την ειρήνη, που δεν είναι στενά η πάλη των τάξων αλλά την προεκτείνουν, έτσι και η μάχη για την νέα ιδιότητα-του-πολίτη είναι ταξική πάλη ενόσω ακριβώς δεν είναι πλέον η ταξική πάλη. Δεν είναι εσωτερικά, σύμφυτα συνημμένη σε ένα ιστορικό υποκείμενο, την εργατική τάξη, [που θα ήταν] ήδη συνεστημένο. Θα ήθελα να διευκρινίσω ότι η έννοια της νέας ιδιότητας-του-πολίτη δεν αποτελεί παρά ένα μέρος ενός σχέδιου-προτάγματος κοινωνίας, έστω κι αν είναι ουσιώδες».

Σήμερα, η ιδιότητα-του-πολίτη είναι στη μόδα. Αλλ' όχι με τον τρόπο του Ανρί Λεφέβρ: «η σύνθεση του πολιτικού πολίτη, του παραγωγού πολίτη και του χρήστη και καταναλωτή πολίτη». Αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί η παληά ιδιότητα-του-πολίτη «καταλήγει σε ένα άτομο που αποκλείει από τον εαυτό του κάθε είδους παρέμβαση. Η νέα ιδιότητα-του-πολίτη θα σήμαινε την ένταξη [αφομοίωση] των κοινωνικών σχέσεων αντί της εναντίωσης σε αυτές. Η αυτονομία του ατόμου μέσα στο πλαίσιο της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας καταλήγει σε μορφές εξάρθρωσης της κοινωνίας. Η νέα ιδιότητα-του πολίτη τείνει αντίθετα να επιτρέψει σε κάθε άτομο να επανοικειοποιηθεί το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων μέσα στις οποίες είναι βυθισμένο».

Σήμερα, η πλειοψηφία «όσων μιλάνε γι' αυτό» αναφέρεται πάντοτε σε μία ιδιότητα-του-πολίτη κατατμημένη σε «φέτες», για ένα υποκατάστατο ψυχής σε έναν καπιταλιστικό κόσμο ολοένα και πιο παγωμένο. Σε μια αποδιαρθρωμένη κοινωνία, μια κλαταρισμένη ιδιότητα-του-πολίτη; Σχέδιο κοινωνίας; Σήμερα βρισκόμαστε λίγο-πολύ στο ίδιο σημείο με το 1985. Σε ό,τι αφορά το περίγραμμα του Λεφέβρ «αυτό είχε το χάρισμα ότι έθετε τα σοβαρά τοτινά ζητήματα» ενώ οι απαντήσεις έμεναν προς οικοδόμηση. Έστω κι αν πολλές απ' αυτές είναι εγγεγραμένες μέσα στο έργο του Λεφέβρ, είτε σαν κριτική και προέκταση του Μαρξ, είτε σαν δική του επινόηση: από την Εισαγωγή στα επιλεγμένα αποσπάσματα του Καρλ Μαρξ (1934) μέχρι τα Στοιχεία Ρυθμανάλυσης (1992), περνώντας από την Κριτική της καθημερινής ζωής (1947-1962-1981) κ.λπ. Μέσα στο περίγραμμά του, λοιπόν, κάποια σημεία έχουν παρ' όλα αυτά γίνει παρωχημένα ή ξεπερασμένα: το σοβιετικό μοντέλο κατακρημνίστηκε και υπάρχει πλέον μόνο στην ιστορία, το Σοσιαλιστικό Κόμμα προσχώρησε στον καπιταλισμό όπως και πολλά Κομμουνιστικά Κόμματα (στην Ανατολή ή όχι). Το σχέδιο-πρόταγμα της CFDT συνεχίζει ν' αξίζει να ψαχτεί; Το Κομμουνιστικό Κόμμα μοιάζει περισσότερο από ποτέ να έχει ριχτεί σε μία απεγνωσμένη αναζήτηση ταυτότητας κ.λπ. Αλλά σημεία αυτού του περιγράμματος έγιναν πιο επίκαιρα: για παράδειγμα «η κρίσιμη κατάσταση της κοινωνίας, που κουβαλάει μέσα της όχι πλέον την κριτική της μόνο, αλλά και τη διάλυσή της». Όταν ο διαμελισμός του ατόμου με τον ίδιο του τον εαυτό και με τη «δυαδική ή ακόμα χειρότερη» κοινωνία γίνεται τέτοιος ώστε το χειρότερο επικρατεί πάντα, τότε σίγουρα τα ζητήματα ενός νέου «τρόπου παραγωγής», μιας νέας «κατάστασης πολιτισμού» αποτελούν τα επείγοντα.

Άνοιξη 1997
Βρισκόμαστε μπροστά σ' ένα ιδεολογικό έλλειμμα. Δεν υπάρχει ακόμη επεξεργασμένη εναλλακτική στον υπερ-φιλελευθερισμό. «Από 'δω κι απο 'κεί προτείνονται μικρο-επιδιορθώσεις, μερεμέτια για τις ρωγμές. Μα δεν βλέπω ακόμη πουθενά ένα πλήρες οικοδόμημα που θα μπορούσε κανείς να προωθήσει στη θέση του κυρίαρχου μοντέλου», διαπίστωνε ο Ιγνάσιο Ραμονέ, διευθυντής της Μοντ Ντιπλοματίκ.

Φθινόπωρο 1998
Πρέπει να ξαναεπινοήσουμε μία «Ομάδα της Ναβαρέν»;

Αρμάν Αζενμπέργκ, 1998

- - * * - - * * - -

Προς ένα σχέδιο-πρόταγμα κοινωνίας (συλλογικό έργο) - συμβολή σε...
Ανέκδοτες σημειώσεις του Ανρί Λεφέβρ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

α) Πρώτο μέρος, «κριτικό». Η ανάγκη δεν είναι πλέον να ασκούμε κριτική στην «υπάρχουσα κοινωνία», στον κυρίαρχο «τρόπο παραγωγής», στον καπιταλισμό, στην αστική τάξη. Όλα έχουν ειπωθεί και ξαναειπωθεί. Αυτό που θα έπρεπε σήμερα, είναι μάλλον να δείξουμε καλύτερα την κρίσιμη κατάσταση αυτής της κοινωνίας, που κουβαλάει μέσα της όχι μόνο την κριτική της αλλά και τη διάλυσή της. Η αποδιαρθρωμένη κοινωνία: δυαδική ή ακόμα χειρότερη. Οι υπόγειες ή παράλληλες οικονομίες. Ο διαχωρισμός: άνθρωποι απασχολούμενοι στους τομείς αιχμής, οι αναντικατάστατες υπηρεσίες. Οι υποστηριζόμενοι και οι απασχολούμενοι ευκαιριακά, «ελαστικά». Οι παρατημένοι, οι εκτός λογαριασμού (αποκλεισμένοι). Η συναίνεση γύρω από αυτή την παρακμή.

β) «Κρίση»; Κρίσιμη κατάσταση! Επιπλέον: ριζικός μετασχηματισμός. Πολιτιστική επανάσταση ταυτόχρονα με την τεχνολογική, κοινωνιο-πολιτική. Απειλή καταστροφής.

γ) Γιατί ένα σχέδιο; Σχέδιο και μοντέλο. Μοντέλο και δρόμος. Διαφορά ανάμεσα σε: Σχέδιο και δρόμο. Σχέδιο και παράδειγμα[υπόδειγμα]. Σχέδιο και ουτοπία. Σχέδιο και στρατηγική.

Η αναγκαιότητα, μέσα στο σημερινό θεωρητικο-πολιτικό κενό, ενός δρόμου, ενός σκοπού, ενός «ορίζοντα».

Το επείγον... Η ανακατασκευή του θεωρητικο-πολιτικού οικοδομήματος με το σχέδιο (με αφετηρία το σχέδιο;).

ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ:

Εξέταση και απόρριψη των προηγούμενων σχέδιων: Είτε ως σχέδια (ουτοπικά) παρηκμασμένα, όλα. Είτε μέσα από την εμπειρία του αιώνα ... και την «πραγματοποίηση».

α) Το σχέδιο του Μαρξ. Σε τί έγκειται ακριβώς; Η εργασία: ο θεμελιακός/ουσιώδης χαρακτήρας της. «Δεσμός του ανθρώπου με τη φύση, του γιγνώσκειν με το είναι, της δράσης με τη δημιουργία». Η οντολογία της εργασίας και η απολογία των εργαζόμενων. Η απαξίωσή της: το εργοστάσιο χωρίς εργάτες στον ορίζοντα, μέσα από τον «αυτοματισμό». Μακρινό μα κοντινό... (τί θα απογίνει η «υπεραξία» με την πληροφορική και τον γενικευμένο αυτοματισμό;) Δύναμη της μαρξιστικής οπτικής: αλλοτρίωση, «εκμετάλλευση», ταπείνωση. Μεγέθυνση και κρίση. Αδυναμίες του σχέδιου: το παρακμάζον κράτος; Η άμεση δημοκρατία; Η πόλη; Τα σημεία που πρέπει να κρατηθούν: η λασαλοποίηση, έπειτα ... η λενινο-σταλινική αναθεώρηση: το κράτος. (βλ. Την κριτική του προγράμματος της Γκότα, σοσιαλδημοκρατία).  Κριτική της έννοιας της Μετάβασης.

β) Η «αριστερίστικες» εκδοχές του μαρξιστικού σχέδιου: «αναρχοσυνδικαλιστική», «μαοϊκή», «τροτσκιστική», καταστασιακή.

Το ζήτημα της βίας. Ανατροπή, επανάσταση, μετασχηματισμός.

γ) Το «καπιταλιστικό» σχέδιο: νεοφιλελεύθερο (λιγότερο κράτος, η επιχείρηση σαν βάση της κοινωνίας, κ.λπ). Η αποτυχία του (η απειλητική διάλυση).

δ) Το σοσιαλ-ρεφορμιστικό σχέδιο (η «σοσιαλιστική πρόκληση», 1970). Τα απότελέσματα, από την «οπτική γωνία» του ίδιου του σχέδιου.

ε) το σχέδιο της CFDT;

ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ:

Οι συνθήκες [προϋποθέσεις] ενός νέου σχέδιου (μιας νέας θεωρητικο-πολιτικο-πρακτικής κατασκευής)

α) Το πληροφορικό: η έκτασή του, η επιρροή του (η δύναμη της ΙΒΜ, η Σίλικον Βάλεϋ, η διαχείριση του χώρου κ.λπ). Τα όρια. Το «δικαίωμα στην πληροφόρηση». Τα κόμματα.

β) Το «τέλος της εργασίας» ανάμεσα στα άλλα «τέλη». Το εργοστάσιο δίχως εργάτες. Η εν εξελίξει «κρίση» της εργασίας· και τα απότομα εμπόδια, τα σταματήματα;

γ) Το αστεακό. Η επέκταση-κλατάρισμα της Πόλης. Η Παγκόσμια Πόλη.

δ) Εταιρείες: Το παγκόσμιο: (πλανητική) αγορά. Στρατηγική. Κουλτούρα.

ΤΡΙΤΟ ΜΕΡΟΣ:

Ουσιώδη επιχειρήματα του νέου σχέδιου (χάσματα και κενά που πρέπει να γεμίσουν!)

1) Οικονομικό μέρος. Ριζική κριτική των «μοντέλων». Μεγέθυνση και ανάπτυξη. Πλάνα και προχωρήματα. Κατανομές; Εξαπλώσεις; Κ.λπ

2) Κοινωνιολογικό μέρος. Η εργατική τάξη: πού βρίσκεται; Ο τρίτος κόσμος;

3) Πολιτικό μέρος. Η ιδιότητα-του-πολίτη. Η άμεση δημοκρατία. Το αστεακό και η εδαφική αυτοδιαχείριση.

4) Νομικο-πολιτικό μέρος. Το «σοσιαλιστικό» δίκαιο και τα δικαιώματα του πολίτη.

5) Το πολιτιστικό (;!). Το εκπαιδευτικό;

Henri Lefebvre

(μετάφραση από τα Γαλλικά: Γιάννης Φ.Φωτόπουλος)